Etymologia – nauka o pochodzeniu wyrazów

Język polski liczy od 150 tys. do 200 tys. wyrazów. Przeciętny Polak w ciągu całego swojego życia przyswaja ok. 30 tysięcy słów, którymi posługuje się później w rozmaitych sytuacjach. Mało kto jednak zastanawia się nad pochodzeniem używanych na co dzień wyrazów i zwrotów. Tego typu zagadnieniami zajmuje się etymologia. Dowiedz się, co to za nauka oraz gdzie znajduje praktyczne zastosowanie!
Co to jest etymologia?
Termin etymologia wywodzi się z języka greckiego. Słowo to stanowi zbitkę dwóch wyrazów: etymos tłumaczonego jako rzeczywisty, prawdziwy oraz logos oznaczającego objaśnienie. Omawiany wyraz jest ściśle związany z określeniem koine mającym takie samo znaczenie.
Odpowiadając na pytanie, co to jest etymologia, należy wskazać, że wspomniany termin może być definiowany w dwojaki sposób.
Etymologia zwykle odnosi się do działu językoznawstwa badającego pochodzenie wyrazów, a także następujących na przestrzeni wieków zmian ich form i znaczenia.
Główne zadania etymologii to:
- odtworzenie pierwotnej postaci danej frazy;
- wykrycie jej wyjściowego znaczenia;
- wyjaśnienie, w jakim kierunku nastąpił jej rozwój semantyczny;
- objaśnienie struktury morfologicznej.
Etymologię można również utożsamiać z tzw. źródłosłowem, czyli pochodzeniem konkretnego słowa.
Musisz mieć świadomość, że etymologię w tradycyjnym rozumieniu tego słowa należy odróżniać od tzw. etymologii ludowej. Drugi ze wspomnianych terminów dotyczy bowiem zjawiska niebędącego dziedziną naukową, którego istota sprowadza się do podejmowania prób odkrycia pochodzenia lub znaczenia konkretnego leksemu w oparciu o jego fonetyczne podobieństwo do innego wyrazu. Wyniki dociekań przeprowadzanych w ten sposób często okazują się błędne.
Przebieg badań etymologicznych
Analizy etymologiczne przeprowadza się według ściśle określonego schematu. Najpierw sprawdza się, z jakiej rodziny wyrazów pochodzi dany leksem, a następnie zestawia się z nim słowa zawierające ten sam rdzeń. Co istotne, bierze się przy tym pod uwagę nie tylko frazy, których pokrewieństwo z analizowanym określeniem nie budzi żadnych wątpliwości. Etymolodzy szczegółowym badaniom poddają także wyrazy, które na pierwszy rzut oka nie mają nic wspólnego z konkretnym słowem, jakkolwiek łączy je ten sam rdzeń. Z takim zjawiskiem mamy do czynienia choćby w przypadku takich par wyrazów, jak bój – boisko; pleść – płot.
W badaniach etymologicznych najważniejszą rolę odgrywa forma konkretnego wyrazu.
Mniejsze znaczenie mają natomiast zarówno aspekty semantyczne, jak i fonetyczne. Może się bowiem zdarzyć, że między wyrazami mającymi zupełnie inne znaczenie istnieje pewien związek etymologiczny. Tak się dzieje choćby w przypadku terminów początek i koniec. W obecnej formie trudno jest doszukiwać się między nimi jakiegokolwiek pokrewieństwa. Niegdyś jednak oba określenia (ken i kon) miały ten sam rdzeń, a różniły się jedynie obocznością głosek.
Z drugiej strony nawet w przypadku podobnie brzmiących wyrazów o zbliżonej semantyce nie zawsze można mieć pewność, że jedno z tych słów wywodzi się od drugiego. Jeśli bowiem istniejącą różnicę głoskową nie da się wyjaśnić zachodzącymi w miarę upływu czasu zjawiskami fonetycznymi, wówczas nie można mówić o żadnym związku etymologicznym między poszczególnymi leksemami. Z taką sytuacją mamy do czynienia np. w przypadku par słów: kości – kościół; niebo – nieboszczyk.
Warto też mieć świadomość, że dla niektórych leksemów trudno jest znaleźć rodzinę wyrazów w języku polskim. W takim przypadku można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że dane słowo jest zapożyczeniem z języka obcego (np. muzyka, poezja).
Kilka słów o słownikach etymologicznych
Jeśli interesujesz się pochodzeniem konkretnych słów bądź ich pierwotnym znaczeniem, najlepszym rozwiązaniem jest skorzystanie ze słownika etymologicznego.
W polskich księgarniach i bibliotekach, a także w bazach internetowych można znaleźć różne tego typu wydawnictwa, np.:
- Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000;
- A Fałowski, Słownik etymologiczny polszczyzny potocznej PWN, PWN, Warszawa 2022;
- Długosz-Kurczabowa, Słownik etymologiczny języka polskiego, PWN, Warszawa 2008;
- Długosz-Kurczabowa, Wielki słownik etymologiczno-historyczny języka polskiego, PWN Warszawa 2009.
Słowniki etymologiczne gromadzą informacje dotyczące pochodzenia wyrazów, ich pokrewieństwa z innymi słowami, a także zmian fonetycznych i semantycznych zachodzących na przestrzeni lat i wieków. Większość z tego typu publikacji zawiera uporządkowane alfabetycznie hasła wyjaśnione w rozbudowany sposób, z licznymi skrótami oraz kwalifikatorami. Dzięki temu możesz dowiedzieć się wielu interesujących kwestii na temat źródłosłowu określonych leksemów.
Podsumowanie
- Etymologia jest działem językoznawstwa zajmującym się badaniem pochodzenia poszczególnych wyrazów i zachodzących na przestrzeni lat zmian semantycznych i fonetycznych.
- W badaniach fonetycznych etymolodzy zwracają szczególną uwagę na formę danego słowa.
- Dla osób zainteresowanych pochodzeniem konkretnych leksemów najlepszym rozwiązaniem jest korzystanie ze słowników etymologicznych.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz