Wojna o język, czyli o feminatywach

Czym są feminatywy?

Dr Marek Łaziński pisze, że są to „żeńskie warianty nazw wykonawców czynności oraz osobowych nazw charakterystycznych”. Mimo iż za feminatywy uznaje się też wyrazy typu żona, córka, zasadniczo są one tworzone od wyrazów rodzaju męskiego poprzez dodanie sufiksu, czyli końcówki.

Kiedy powstały feminatywy?

Maria Borejszo analizowała 300 leksemów określających kobiety w języku staropolskim m.in. w odniesieniu do ich relacji rodzinnych i zawodów.

Ciekawe jest to, że feminatywy przed II wojną światową miały się w języku polskim świetnie, były stosowane w sposób naturalny i niebudzący zdziwienia czy też sprzeciwu. W okresie międzywojennym w Polsce bowiem można zaobserwować wzrost liczby kobiet pełniących istotne społecznie, politycznie i naukowo funkcje.

Chociaż kwestia upowszechnienia żeńskich form rzeczowników wydaje się przedmiotem polemiki od ok. 20 lat, pierwsze spory o feminatywy miały miejsce już w XIX wieku.

Współcześnie feminatywy budzą kontrowersje i są odczytywane jako wyraz światopoglądu feministycznego. Maskulatywy natomiast, czyli formy męskie, są w języku polskim z pewnością używane częściej i z tego też powodu wydają się naturalniejsze i bardziej oczywiste.

Przykłady feminatywów

Trzeba jednak pamiętać o zasadach języka polskiego dotyczących derywowania form żeńskich. Ponadto nie należy tworzyć neologizmów, jeśli żeńska forma wyrazu od lat istnieje i funkcjonuje w języku polskim.

Przykładem wyważania otwartych drzwi może być znaleziony w Internecie wyraz seniorini jako feminatyw derywatu senior. W języku polskim przecież funkcjonuje leksem seniorka, co więcej – forma seniorini jest nieco dziwna – sufiks -ini w polszczyźnie stosuje się raczej rzadko.

Choć niektóre pośród tych leksemów są trudne do wymówienia, ich stosowanie jest coraz częstsze. Warto jednak pamiętać, że mamy szereg wyrazów rodzaju męskiego, od których póki co nie zostały utworzone derywaty żeńskie, np. zwyrodnialec, mędrzec, tchórz, zarozumialec, chudzielec.

Czy trzeba używać feminatywów? – decyzja Rady Języka Polskiego

W 2012 roku Rada Języka Polskiego po raz pierwszy zajęła stanowisko w sprawie feminatywów jako żeńskich nazw zawodów i tytułów. Językoznawcy uznali wówczas nazwy żeńskie za dopuszczalne i stosowane w języku polskim, a brak ich powszechności – jako wynikający z negatywnej percepcji większości użytkowników języka. Jest on jednak tworem dość elastycznym, zmiennym oraz zależnym od użytkowników i okoliczności, trudno zatem byłoby narzucać odgórne regulacje prawne, którym język się nie podporządkowuje.

W związku z tym, że społeczna debata o używaniu rzeczowników żeńskich alternatywnie do męskich nazw stanowisk czy tytułów trwa, w listopadzie 2019 roku Rada Języka Polskiego wypowiedziała się po raz drugi.

Wówczas uznana została potrzeba stosowania w sposób symetryczny maskulatywów i feminatywów. Podkreślano jednak fakt, że w wielu przypadkach rzeczowniki rodzaju męskiego w odpowiednich kontekstach mogą odnosić się do obu płci, np. Polacy – obywatele i obywatelki Polski, studenci – studentki i studenci. Użytkownicy języka polskiego są zachęcani zatem do stosowania feminatywów, nie jest to jednak obligatoryjne.