Jak napisać wiersz? 7 praktycznych wskazówek

Co to jest wiersz?

Dla takiego sposobu organizacji tekstu charakterystyczne jest też wzajemne powiązanie znaczeń użytych słów.

Jak napisać wiersz?

Pisanie wierszy to wieloetapowe zadanie. O czym zatem należy pamiętać, tworząc dzieło liryczne?

Tematyka wiersza

O czym można napisać wiersz? Szukając tematu utworu, warto wsłuchać się w siebie, własne emocje, przeżycia i doświadczenia. Z reguły najłatwiej tworzy się dzieła, które poruszają tematykę znaną autorowi z autopsji. Może to być np. odwzajemniona albo nieodwzajemniona miłość, poczucie niezrozumienia i odrzucenia przez najbliższych albo kłopoty w pracy.

Inspiracji do napisania wiersza można też szukać w świecie zewnętrznym. Rozejrzyj się wokół i nastaw uszu. Wszystkie pomysły, które przyjdą Ci do głowy podczas obserwacji, zapisuj skrupulatnie w notesie lub aplikacji.

Tytuł utworu

Tytuł może mieć dosłowny lub przekorny sens. Pamiętaj, że jego wymowa przesądza o kierunku interpretacji utworu przez odbiorców. Na przykład tytuł Kocham cię i nienawidzę sugeruje, że wiersz traktuje o ambiwalencji uczuć, natomiast Nienawidzę miłości – prawdopodobnie mówi o niechęci wobec tego uczucia.

Wersy i zwrotki

Wersy, czyli pojedyncze linijki, to obowiązkowy element składowy każdego wiersza. Można je łączyć w strofy (zwrotki) – graficzne grupy wersów, podobne do akapitów w prozie. Stroficzny układ porządkuje myśli i ułatwia czytanie.

Liczba zwrotek w wierszu i wersów w strofie może być różna. Ważne, aby każda strofa przekazywała odbiorcy jedną myśl lub umiejętnie sformułowany obraz poetycki.

Jeśli nie chcesz dzielić tekstu na zwrotki, możesz napisać wiersz stychiczny – ciągły, bez podziału. Takie formy są typowe dla dłuższych utworów, np. poematów.

Rytm wiersza i systemy wersyfikacyjne

Warto wspomnieć również o systemach wersyfikacyjnych, czyli zbiorach ogólnych zasad odnoszących się do budowy wiersza oraz poszczególnych wersów i zwrotek. W języku polskim wyróżnia się dwie główne grupy takich systemów.

Systemy numeryczne

Bazują na regularnej liczbie wersów w strofie oraz takiej samej ilości jednostek rytmicznych w wersie i zwrotce. W tych systemach możesz stworzyć:

• wiersz sylabiczny – to utwór odznaczający się stałą liczbą sylab w wersach oraz akcentem padającym zawsze na przedostatnią sylabę wersu; wewnątrz każdej linijki tekstu pojawia się tzw. średniówka, czyli pauza rytmiczna, pojawiająca się zwykle po określonej liczbie sylab; większość wierszy sylabicznych to ośmio-, jedenasto- lub trzynastozgłoskowce;
• wiersz sylabotoniczny – wyróżnia się jednakową liczbą sylab w wersie oraz stałym miejscem występowania sylab akcentowanych; w wierszu sylabotonicznym akcent może padać na dowolną sylabę (nie tylko drugą od końca);
• wiersz toniczny – dzieło, w którym rezygnuje się z jednakowej liczby sylab w każdym wersie przy jednoczesnym zachowaniu stałej liczby akcentów; co istotne w tego typu utworach rozkład akcentów w wersach nie musi być stały.

Systemy nienumeryczne

Zaliczamy do nich utwory, których budowa bazuje na innych niż liczba sylab czy akcentów w wersie regułach. Sztandarowym przykładem takiego dzieła jest wiersz wolny. To charakterystyczny dla współczesnej poezji tekst złożony z wersów o nieregularnej liczbie sylab. Wiersze wolne to często bezrymowe utwory stychiczne.

Rymy w wierszu

Rymy to jednakowe lub podobne układy brzmieniowe powtarzające się w zakończeniach wyrazów mających określoną pozycję w wersach. Rymy, tak jak akcenty, wpływają na rytmikę utworu poetyckiego. Zazwyczaj umieszcza się je przy końcu albo na początku wersów.

Typy rymów:

• rymy męskie – oparte na akcencie oksytonicznym, padającym na ostatnią sylabę wyrazu, np.: kot – płot;
• rymy żeńskie – bazujące na akcencie paroksytonicznym, położonym na drugiej sylabie od końca, np. moda – woda;
• rymy dokładne – o identycznym brzmieniu rymujących się głosek, np. Agata – sałata;
• rymy niedokładne – utworzone z podobnie brzmiących, ale nie takich samych głosek, np. baru – Wietnamu.

Układy rymów:

• układ parzysty – rymy występujące w dwóch kolejnych wersach (AABB);
• układ krzyżowy – wyrazy rymujące się umieszczone w co drugim wersie (ABAB);
• układ okalający – wyrazy rymujące się przedzielone rymami sąsiadującymi ze sobą (ABBA).

W poezji współczesnej coraz częściej spotyka się tzw. wiersze białe, czyli pozbawione rymów. Mogą to być utwory zarówno sylabiczne, toniczne, jak i sylabotoniczne. Brak rymów jest też charakterystyczny dla wielu wierszy wolnych.

Środki poetyckie

Wśród najpopularniejszych środków stylistycznych można wymienić np.:

• anaforę – powtarzanie tych samych słów lub wyrażeń na początku każdego wersu;
• epiforę – powtarzanie tych samych słów lub wyrażeń na końcu każdego wersu;
• metaforę – połączenie wyrazowe o przenośnym znaczeniu, np. złote serce;
• oksymoron – zestawienie kontrastowych słów, np. sucha woda;
• hiperbolę – wyolbrzymienie, np. umierać ze strachu;
• antytezę – zestawienie elementów o przeciwstawnym znaczeniu, np. blask ciemnieje;
• onomatopeję – wyraz naśladujący dźwięk za pomocą słów, np. kap-kap;
• aliterację – polega na powtarzaniu tych samych spółgłosek na początku słów (np. szumiące szczyty);
• asonans – powtarzanie identycznych samogłosek w środku wyrazów, np. zielone pola.

Dobór słownictwa

Jednym z kluczowych elementów wiersza jest odpowiedni dobór języka. Zastanów się, czy do wybranej tematyki bardziej pasuje styl literacki i nienaganna polszczyzna, czy może język potoczny – czasem nawet z wulgaryzmami.

Jeśli decydujesz się na formę dosadną, pamiętaj o umiarze. Przesycenie niecenzuralnymi słowami może osłabić siłę przekazu i odwrócić uwagę czytelnika od sedna wiersza.

Pisanie wiersza a przydatne narzędzia

Przy tworzeniu poezji warto korzystać z różnych sprawdzonych narzędzi. Zwróć szczególną uwagę zwłaszcza na:

• słowniki synonimów i antonimów – strony typu synonim.net czy antonim.net pomagają w znalezieniu odpowiednich słów pasujących do tematyki lub nastroju wiersza;
• generatory rymów – dzięki takim portalom jak polskierymy.pl albo rymer.org można łatwo znaleźć rymy do danych wyrazów;
• metronomy – aplikacje takie jak Pro Metronome ułatwiają optymalne rozłożenie akcentów i średniówek w wersach, co wpływa pozytywnie na rytmiczność utworu;
• programy do pisania – Microsoft Word czy Google Docs pozwalają na wygodne pisanie i edytowanie tekstów;
• notatniki cyfrowe – aplikacje typu OneNote czy Evernote stanowią doskonałą alternatywę dla notatników papierowych.

Co zrobić po napisaniu wiersza?

Zanim pokażesz swój utwór światu, przeczytaj tekst co najmniej kilka razy. Zwróć szczególną uwagę na poprawność stylistyczną, językową i ortograficzną. Błędy we wspomnianych sferach znacznie obniżają wartość literacką wiersza.

Jak to żartobliwie stwierdziła polska laureatka literackiej nagrody Nobla Wisława Szymborska: Pyta Pan wierszem, czy życie ma sęs. Słownik ortograficzny daje odpowiedź negatywną.