Cytaty w tekście – jak je poprawnie zapisywać?

Czym jest cytat i jakie są jego funkcje?

Każdy cytat musi zostać opatrzony nazwiskiem autora i wskazywać na źródło pochodzenia danego tekstu. Możemy, za Adamem Wolańskim, wyróżnić trzy jego najważniejsze funkcje:

• dokumentującą – za pomocą cytatu wskazujemy na rzetelność i wiarygodność przekazywanych informacji;
• uwierzytelniającą – przytoczenie słów autorytetu lub fachowca w danej dziedzinie umożliwia poparcie wybranej opinii;
• polemiczną – powołanie się na słowa danej osoby w celu podjęcia dyskusji z przytoczoną treścią lub jej krytyki.

Jak zapisywać cytaty?

Zgodnie z zasadami edytorskimi każdy cytat musi zostać odpowiednio oznaczony za pomocą formy graficznej. Przytaczając czyjeś słowa w tekście, można zastosować trzy rozwiązania:

• cudzysłów – składający się z dwóch znaków: otwierającego i zamykającego;
• kursywę – tekst pochylony, który oddziela cytat od reszty wypowiedzi;
• wydzielony tekst – odrębny blok akapitowy.

Rodzaj zastosowanego wyróżnienia zależy od długości cytowanej treści.

Cytaty krótkie do 3 linijek

Zwykle umieszczane są w bloku tekstu głównego, mają taki sam krój i stopień pisma oraz najczęściej oznaczane są cudzysłowem apostrofowym („”), np. Warto przytoczyć w tym miejscu myśl badacza, który uważa polski język za „najbardziej skomplikowany, a zarazem najciekawszy język świata”.

Niekiedy w publikacjach podczas cytowania krótkich fragmentów zamiast cudzysłowu stosuje się kursywę: Autor recenzji twierdzi, że powieść ta to jedno z najwybitniejszych dzieł literatury.

Cytaty dłuższe niż 3 linijki

Muszą zostać odpowiednio wyodrębnione z tekstu głównego, należy je więc ująć w odrębne bloki akapitowe z właściwymi odstępami. Wówczas nie stosujemy kursywy czy cudzysłowu, jednak wyróżniony cytat powinien zostać zapisany mniejszym fontem niż tekst główny. Inną opcją jest zastosowanie wcięcia, np. za pomocą tabulatora:

Każdy z wymienionych wyżej sposób zapisu tekstu cytowanego ma za zadanie wyodrębnić przytoczenie spośród bloku treści. Jeśli w publikacji znajduje się dużo krótkich cytatów, warto oznaczać je cudzysłowem zamiast kursywą, ponieważ nadmiar tekstu pochyłego może znacznie utrudnić czytanie i rozumienie tekstu.

Cytat w cytacie

Wewnątrz przytaczanych tekstów niekiedy znajdują się również wyrażenia lub pojedyncze wyrazy oznaczone cudzysłowem – wówczas mamy do czynienia z tzw. cytatem w cytacie. Aby odróżnić go od reszty cytowanego tekstu, należy zamienić standardowy cudzysłów na cudzysłów drugiego stopnia – ostrokątny francuski «» lub niemiecki »«, np.: „Jako właściciel psa musisz być »odpowiedzialny za to, co oswoiłeś« do końca jego życia”.

Innym sposobem na wyróżnienia cytatu w cytacie jest także użycie kursywy, np. „Jestem zdania, że, tak jak powiedział mój mentor nie ma na świecie nic bardziej wartościowego od literatury”.

Cytat a parafraza

Choć przytaczanie czyichś opinii oraz myśli może uwiarygodnić publikację i wzmocnić jej wartość, niekiedy zbyt duża liczba cytatów skutkuje czymś całkowicie odwrotnym i wskazuje na brak samodzielnego myślenia autora. Aby tego uniknąć, warto czasem bezpośrednie cytaty zamienić na parafrazę – czyli swobodną przeróbkę czyjejś wypowiedzi lub tekstu. W ten sposób możemy zmodyfikować treść oryginalną, oddając jej główną myśl, jednak nie cytując autora słowo w słowo.

Parafraza sprawdzi się zawsze wtedy, gdy potrafimy własnymi słowami omówić to, co napisał lub powiedział dany badacz czy pisarz oraz chcemy pokazać osobisty tok myślenia. Trzeba jednak pamiętać, że aby parafraza nie stała się plagiatem, należy używać odrębnych sformułowań oraz własnego stylu. Podobnie jak w przypadku cytatu, również przy parafrazie konieczne jest wskazanie źródła parafrazowanych treści.

Przykładowo parafraza odpowiedzi Adama Wolańskiego na jedno z pytań internautów dotyczących opracowania cytatu może wyglądać następująco: „Adam Wolański twierdzi, że jeśli cytujemy tekst główny danego dzieła, zwykle nie przytaczamy przypisów bibliograficznych ujętych w źródłowej publikacji. Dopuszcza jednak wyjątki od tej zasady, w zależności od charakteru tekstu oraz typu publikacji” (A. Wolański, Opracowanie cytatu, „Poradnia Językowa PWN”²)

Cytat a interpunkcja

Jeśli cytowany tekst znajduje się w bloku tekstu i stanowi wtrącenie do reszty wywodu, nie powinien być zakończony kropką – jego wyróżnieniem pozostają cudzysłów lub kursywa.

W przypadku gdy cytujemy tekst z pominięciem wcześniejszego fragmentu zdania, na początku cytatu tuż po cudzysłowie otwierającym musimy umieścić wielokropek w nawiasie, najczęściej kwadratowym […]. Jest to tzw. symbol opuszczenia, który może znaleźć się także na końcu cytowanego tekstu, przed cudzysłowem zamykającym.

Z kolei odnośniki do przypisów zwykle umieszcza się przed znakiem interpunkcyjnym, czyli przed kropką, przycinkiem czy np. myślnikiem.

Kiedy możemy skorzystać z cytatu?

Cytowanie czyichś słów regulowane jest przez prawo autorskie. Każdy cytat musi więc zostać odpowiednio oznaczony – należy wskazać imię i nazwisko autora tekstu, a także źródło pochodzenia wypowiedzi. Zwykle takie odnośniki umieszcza się w przypisach lub w podpisach do cytatów blokowych, a informacje na temat źródła, z którego korzystał autor, pojawiają się ponadto w bibliografii.

Istotą cytowania jest przytoczenie ważnych fragmentów, które urozmaicą i uwiarygodnią publikację, jednak nie mogą one przytłoczyć całego dzieła. Cytat zawsze musi stanowić jedynie część samodzielnego tekstu, natomiast jego nadużycie lub nieprawidłowe oznaczenie może prowadzić do plagiatu oraz naruszenia dobra osobistego rzeczywistego autora tekstu.

¹ https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Cytat-blokowy-lub-cytat-w-ciagu;20743.html [dostęp. 16.12.2024]
² https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Opracowanie-cytatu;20716.html [dostęp 16.12.2024]