Odmiana czasownika przez osoby – kluczowe zasady
Pełniący w zdaniu funkcję orzeczenia czasownik jest samodzielną częścią mowy, która podlega koniugacji. Innymi słowy, oznacza to, że odmienia się on przez różne kategorie fleksyjne, do których zalicza się m.in. osoby. Warto mieć świadomość, że czasownik to jedyna część mowy, którą można odmienić przez wspomnianą kategorię. Jak zatem wygląda w praktyce odmiana przez osoby?
Osoby w koniugacji czasownika
Osoba to kategoria gramatyczna czasownika, wskazująca relację podmiotu zdania do stanu lub czynności wyrażanej przez orzeczenie.
Niepodzielnie łączy się ona z inną, podlegającą koniugacji kategorią, czyli liczbą. W języku polskim wyróżniamy trzy osoby w liczbie pojedynczej i trzy w liczbie mnogiej. Są to:
- pierwsza osoba: ja (liczba pojedyncza), my (liczba mnoga) – określa nadawcę komunikatu, np. ja robię, ja pisałem, my bawimy się, my pójdziemy;
- druga osoba: ty (liczba pojedyncza), wy (liczba mnoga) – oznacza odbiorcę komunikatu, np. ty śpisz, ty myślałaś, wy chodziliście, wy widzicie;
- trzecia osoba: on/ona/ono (liczba pojedyncza), oni/one (liczba mnoga) – wskazuje na tzw. osobę trzecią, czyli taką, która nie bierze bezpośredniego udziału w konwersacji, np. on rozmawia, ona sprzątała, oni wyjdą, one uszyły.
W polszczyźnie o tym, z jaką osobą w danej wypowiedzi mamy do czynienia, zazwyczaj świadczy końcówka czasownika w konkretnej formie. Dlatego też w większości przypadków pomija się określenia wskazujące wprost na daną osobę. W takiej sytuacji występuje podmiot domyślny, np. chodzę, biegasz, nosiłeś, nosimy, chodzicie, zrobili.
Odmiana czasownika przez osoby – typy koniugacji
Czasowniki dzieli się według czterech głównych grup. Za ich wyznaczniki uznaje się końcówki pierwszej i drugiej osoby liczby pojedynczej (czyli ja i ty) czasu teraźniejszego dla danego bezokolicznika.
W ten sposób wyodrębnia się następujące grupy:
- ę/esz – czasowniki, które w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego mają końcówkę –ę, a w drugiej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego –esz; ich temat fleksyjny zazwyczaj różni się od bezokolicznika (np. iść – idę); odmieniają się one w następujący sposób: ja pracuję, ja żyję; ty pracujesz, ty żyjesz; on pracuje, on żyje; my pracujemy, my żyjemy; wy pracujecie, wy żyjecie, oni pracują, oni żyją;
- ę/isz, ę/ysz – czasowniki, które w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego mają końcówkę -ę, a w drugiej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego -isz lub –ysz; odmieniają się one tak: ja widzę, ja słyszę; ty widzisz, ty słyszysz; on widzi, on słyszy; my widzimy, my słyszymy; wy widzicie, wy słyszycie; oni widzą, oni słyszą;
- am/asz – czasowniki, które w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego mają końcówkę -am, a w drugiej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego -asz; ich koniugacja wygląda tak: ja kocham, ja czytam; ty kochasz, ty czytasz, on kocha, on czyta; my kochamy, my czytamy; wy kochacie, wy czytacie; oni kochają, oni czytają;
- em/esz – czasowniki, które w pierwszej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego mają końcówkę -em, a w drugiej osobie liczby pojedynczej czasu teraźniejszego -esz; ich koniugacja prezentuje się tak: ja wiem, ja rozumiem; ty wiesz, ty rozumiesz, on wie, on rozumie, my wiemy, my rozumiemy, wy wiecie, wy rozumiecie, oni wiedzą, oni rozumieją.
Podsumowanie
- Osoba to kategoria gramatyczna czasownika, wskazująca relację podmiotu zdania do stanu lub czynności wyrażanej przez orzeczenie.
- W języku polskim wyróżnia się trzy osoby w liczbie pojedynczej: ja, ty, on/ona/ono i trzy w liczbie mnogiej: my, wy, oni/one.
- Czasowniki z uwagi na końcówki pierwszej i drugiej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego dzieli się na cztery grupy: -ę/esz, -ę/isz/ysz, -am/asz oraz -em/esz.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz