Prawo cytatu – czym jest i jak z niego korzystać?

Spis Treści:

Na prawo cytatu powołuje się znaczna część twórców wykorzystujących fragmenty cudzych dzieł w swoich pracach. Przepisy odwołujące się do dozwolonego użytku publicznego utworów osób trzecich są często poruszane przez studentów, autorów eksperckich opracowań i specjalistów od content marketingu. Pomimo tego inkorporowanie cudzego dzieła może być równoznaczne z plagiatem. Czym jest prawo cytatu i jak z niego korzystać?

Czym jest prawo cytatu?

Prawo cytatu jest zbiorem przepisów zezwalających na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnym utworze.

Przytaczanie dorobku twórczego nie wymaga w tym przypadku uzyskania zgody twórcy. Prawo cytatu reguluje art. 29 Ustawy z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.

Jak korzystać z prawa cytatu?

Prawo cytatu wymaga od twórcy zachowania kilku zasad. Zgodnie ze wspomnianym wyżej art. 29, inkorporując fragmenty utworów, należy pamiętać o zachowaniu jednej z przesłanek. Przy podejrzeniu plagiatu rozważana jest nie wielkość dzieła, a cel jego wykorzystania w pracy. Zgodnie z tym, celem przytaczanego fragmentu może być:

  • wyjaśnianie,
  • nauczanie,
  • analiza krytyczna lub naukowa,
  • polemika,
  • prawa gatunku twórczości.

Fragment cudzej twórczości powinien być częścią nowego, samodzielnego utworu. Zgodnie z art. 29 ust. 2 prawa autorskiego:

Wolno korzystać z utworu włączonego w sposób niezamierzony do innego utworu, o ile nie ma on znaczenia dla tego utworu.

Cel wyjaśniający

Wyjaśniająca funkcja cytatu zachowana jest wtedy, gdy przytaczany fragment cudzego dzieła jest niezbędny do objaśnienia przesłania utworu Twojego autorstwa. W tym przypadku dajesz odbiorcy większe możliwości zrozumienie tego, co chciałbyś mu przekazać.

Dla przykładu – trudnym zadaniem jest opisanie koloru seledynowego wyłącznie przy pomocy słów. Przystępniejsze dla czytelnika będą fotografie przedstawiające dany odcień. Fragmenty cudzego dzieła umieszczasz w tym przypadku, aby wyjaśnić odbiorcy opisany wcześniej kolor.

Funkcja edukacyjna

Cel edukacyjny jest zbliżony do opisanej wyżej funkcji wyjaśniającej. W tym przypadku celem przytaczanego fragmentu osoby trzeciej jest objaśnienie odbiorcom poszczególnych zagadnień. Doskonałym przykładem edukacyjnej funkcji prawa cytatu są pomoce naukowe zawarte w podręcznikach szkolnych. Na tej zasadzie cytaty i fragmenty cudzego dzieła mogą być zamieszczane w prezentacjach studenckich.

Analiza krytyczna lub naukowa

Niezwykle trudnym zadaniem byłaby krytyka książki, gry komputerowej bądź filmu bez możliwości przytoczenia poszczególnych fragmentów danego dzieła.

To samo dotyczy prac badawczych rewidowanych przez innych naukowców. Zgodnie z tym fragment cudzego dzieła może być zamieszczany w innym utworze w celu analizy krytycznej bądź naukowej. W recenzji filmu krytyk zwraca uwagę na dialogi, przytaczając w tekście fragmenty odegrane przez aktorów.

Podstawa do polemiki

Podstawa do polemiki jest funkcją zbliżoną do wspomnianej analizy krytycznej. W tym przypadku autor podważa zasadność przytoczonego fragmentu cudzego dzieła, podając w wątpliwość myśl autora. Publikowane na platformie YouTube filmy często zawierają fragmenty twórczości innych autorów. Celem tego jest polemika z przytaczanymi informacjami, opierająca się na własnych argumentach.

Prawa gatunku twórczości

Enigmatycznie brzmiące „prawa gatunku twórczości” odnoszą się do wykorzystania fragmentów cudzej twórczości w celach artystycznych. Przepisy szczegółowo określają gatunki, do których odnosi się prawo cytatu. Są to:

  • parodia,
  • pastisz,
  • karykatura.

Zgodnie z tym wykorzystanie fotografii osoby do wykonania karykatury jest zgodne z prawem. Dotyczy to również tzw. utworu naśladowniczego świadomie powtarzającego cechy innego dzieła. W tym przypadku odtworzony może być ton głosu, tekst, melodia bądź zachowanie. Prawa gatunku twórczości odnoszą się również do internetowych memów z przerobioną fotografią (pod warunkiem wyraźnego podania autora i źródła).

Rozpoznawalność cytatu

Prawo cytatu dotyczy wyłącznie dzieł rozpoznawalnych. Zgodnie z tym przeciętny odbiorca powinien być w stanie rozróżnić fragment cudzego utworu od rzeczywistej twórczości autora. Korzystając z prawa cytatu, należy każdorazowo podać twórcę oraz źródło przytaczanego dzieła. Cytat nie powinien również godzić w słuszne interesy autora. Nie należy więc inkorporować cudzego dzieła w kontekście innym od zamierzonego przez twórcę.

Kiedy cytat traktowany jest jako plagiat?

Przepisy nie określają jasno granicy, której przekroczenie jest równoznaczne z posądzeniem o plagiat.

Przytaczany fragment utworu powinien pozostawać w odpowiedniej, niewielkiej proporcji do dzieła głównego.

Należy każdorazowo pamiętać o podaniu źródła i twórcy inkorporowanego cytatu. W przeciwnym wypadku ma miejsce przywłaszczenie autorstwa cudzego utworu, co jest równoznaczne z plagiatem.

Podsumowanie

  • Prawo cytatu jest zbiorem przepisów zezwalających na wykorzystanie niewielkich fragmentów cudzej twórczości we własnym utworze.
  • Celem przytaczanego fragmentu powinno być wyjaśnianie, nauczanie, analiza krytyczna, polemika lub prawa gatunku twórczości.
  • Korzystając z prawa cytatu, należy każdorazowo podać twórcę oraz źródło przytaczanego dzieła.
  • Brak podanego źródła i autora cytatu jest równoznaczny z przywłaszczeniem autorstwa i byciem posądzonym o plagiat.

Oceń artykuł:

Średnia ocena: 4

Jakub Redo

Student psychologii zdrowia z kilkuletnim doświadczeniem w tworzeniu treści. Dobrze się odnajduje w artykułach blogowych, opisach produktów i tekstach nastawionych pod pozycjonowanie. Każdego zlecenia podejmuje się z chęcią odkrycia czegoś nowego i poszerzenia swoich horyzontów myślowych. Prywatnie miłośnik gotowania i treningu siłowego. Pozostaje stale otwarty na nowe doznania – kulinarne i sportowe! Zapalony czytelnik książek psychologicznych i treści związanych z rozwojem osobistym. W pracy korzysta z narzędzi analitycznych, dzięki czemu każdy tekst doprowadza do perfekcji.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Ostatnio na blogu

28.03.2024 Porady & Ciekawostki
27.03.2024 Social Media
26.03.2024 Marketing
25.03.2024 Korekta & Redakcja
22.03.2024 Porady & Ciekawostki
21.03.2024 Marketing
20.03.2024 Social Media
19.03.2024 Social Media
18.03.2024 Marketing

Profesjonalne teksty biznesowe

Darmowa wycena

Zbuduj karierę z Content Writer

Sprawdź oferty pracy

Praktyczny
kurs
copywritingu