Przedrostki w języku polskim – czym są i jak wyglądają?

Spis Treści:

Lista przedrostów w języku polskim jest naprawdę długa. Cząstki te wpływają na znaczenie wyrazów, a ich nieprawidłowe użycie może zmienić całkowicie sens wypowiedzi. Na pytanie, czym właściwie są przedrostki i czy używasz ich prawidłowo, odpowiadamy w artykule.

Czym są przedrostki?

Przedrostki, inaczej prefiksy, to cząstki słowotwórcze, które dodajemy na początku wyrazu podstawowego albo jego rdzenia.

Zapisujemy je łącznie z wyrazami, do których je dodajemy. Przedrostki wchodzą w skład zrostków, czyli formantów słowotwórczych, które umożliwiają tworzenie wyrazów pochodnych.

Lista przedrostków stosowanych w języku polskim

Przedrostków w języku polskim jest sporo, stwarzają one przed nami wiele możliwości. Zapoznaj się z ich listą:

  • a-,
  • anty-,
  • archi-,
  • arcy-,
  • bez-,
  • beze-,
  • do-,
  • eks-,
  • ekstra-,
  • hiper-,
  • intra-,
  • kontr-,
  • maksi-,
  • midi-,
  • między-,
  • mini-,
  • na-,
  • nad-,
  • nade-,
  • o-,
  • od-,
  • ode-,
  • około-,
  • pan-,
  • po-,
  • pod-,
  • pode-
  • ponad-,
  • post-,
  • poza-,
  • przeciw-,
  • przed-,
  • przy-,
  • pseudo-,
  • super-,
  • śród-,
  • u-,
  • ultra-,
  • we-,
  • wice-,
  • wokoło-,
  • wokół-,
  • z-,
  • za-,
  • ze-.

Działanie przedrostków

Przedrostki modyfikują znaczenie wyrazu, do którego zostaną dołączone.

Oczywiście, trudno zdefiniować funkcję każdego z nich, gdyż każda jego relacja z konkretną podstawą słowotwórczą jest nieco inna. Najistotniejszy jest jednak fakt, że przedrostki dołączone do wyrazu podstawowego tworzą nowy wyraz, zmieniając znaczenie podstawowe. Pełnią zatem funkcję słowotwórczą.

To między innymi dzięki nim w naszym języku jest tak wiele wyrazów. Niektórzy szacują, że jest ich 350 tysięcy, a prof. Jan Grzenia twierdzi, że można byłoby wskazać ok. 200 tysięcy. Mimo iż często używamy synonimów, każde słowo różni się nieco semantycznie, ma inny wydźwięk i z tego powodu jest używane w innym kontekście. Przedrostki stosujemy najczęściej, tworząc wyrazy będące nazwami czynności.

Przykłady wyrazów z przedrostkami

Warto zapoznać się z konkretnymi przykładami, które uzmysłowią Ci, jak przedrostki wpływają na znaczenie wyrazu podstawowego. Poniżej znajdziesz kilka przykładów wraz z parafrazą słowotwórczą.

Przykład:
  • douszny – przymiotnik określający przedmiot przeznaczony do uszu;
  • dożylny – podawany do krwioobiegu przez żyłę;
  • podłokietnik – boczna część fotela służąca do oparcia na nim łokcia;
  • namalować – ukończyć proces malowania;
  • domalować – namalować dodatkowy element;
  • odmalować – pomalować coś ponownie;
  • odkurzyć – pozbawić jakąś przestrzeń kurzu;
  • odgruzować – pozbawić jakieś miejsce gruzu;
  • dobiec – dotrzeć na miejsce biegiem;
  • przebiec – pokonać jakiś dystans biegiem;
  • wybiec – opuścić jakiś teren biegiem;
  • wystać – spędzić wiele czasu na staniu;
  • podręczny – będący pod ręką, łatwo dostępny;
  • podziemny – znajdujący się pod ziemią;
  • odkręcić – tworzyć coś za pomocą obracania/ kręcenia;
  • nakrętka – zamknięcie, które otwieramy ruchem okrężnym / element łącznikowy, który nakręca się na śrubę;
  • atypowy – przeciwieństwo czegoś/kogoś typowego;
  • antyteza – przeciwieństwo do wcześniejszego twierdzenia (tezy);
  • interdyscyplinarny – łączący wiele/ kilka dyscyplin wiedzy.

Powyższe przykłady świetnie ilustrują sposób, w jaki prefiksy wpływają na znaczenie wyrazów. Przedrostek do wskazuje na miejsce wprowadzenia/przeznaczenia oraz na dokończenie jakiejś czynności. Przedrostek pod stosujemy, gdy chcemy doprecyzować, że jakiś element znajduje się poniżej czegoś, pod czymś. Przedrostek a i anty stosujemy, by określić przeciwieństwo, przy czym prefiks anty jest najczęściej stosowany do wskazywania przeciwieństw światopoglądowych, np. antychrześcijański, antynazista.

Na podstawie powyższych przykładów dostrzec również można znaczący wpływ na język polski łaciny. Nie powinno to jednak dziwić, zważywszy na fakt, że do XVIII wieku w Europie język ten służył do komunikacji międzynarodowej. Dostrzegalny jest również wpływ języka angielskiego, który współcześnie odgrywa tę samą rolę co łacina – pozwala komunikować się ze sobą osobom różnej narodowości.

Wyjątki w pisowni przedrostków

Jak już wspominaliśmy, przedrostki piszemy łącznie z wyrazami, które nimi poprzedzamy. Nie wprowadzamy tu również żadnego znaku interpunkcyjnego.

Wyjątek od tych reguł stanowi pisownia przedrostków z wyrazami zapisywanymi wielką literą.

Instytucja przeciwna założeniom Solidarności nosi miano Anty-Solidarności. O byłym Europejczyku napiszemy, że jest eks-Europejczykiem, a o kimś, kto działa na rzecz swojej ojczyzny i jest Polakiem, możemy napisać; super-Polak.

Łącznik stosujemy również w zapisie przedrostków niby-, quasi- z innymi wyrazami, np. niby-filozof, quasi-państwo. Jednak od tej reguły znów są wyjątki – w terminach przyrodniczych pominiemy łączniki i napiszemy nibyjagoda, nibynóżki. Ponadto należy odróżnić morfem niby-, który wskazuje na pozory bycia kimś/czymś, od przyimka niby pisanego rozłącznie, np. chłonąć coś niby gąbka.

Ponadto trzeba zwrócić uwagę również na różnicę między przedrostkiem ­około- pisanym łącznie z innymi wyrazami od partykuły około, która określa w przybliżeniu jakąś wartość liczbową, np. planowany jest około półgodzinny postój. W tym drugim przypadku, jak widać w przykładzie, zapiszemy około rozłącznie z drugim członem.

Ciekawostka o przedrostkach

Przedrostek pojawił się już w tytule tego artykułu. Wyraz przedrostek zaczyna się bowiem właśnie prefiksem przed-, wskazującym element umieszczony przed innym, np. przedzamcze występuje przed zamkiem. Natomiast przedrostek, jak sama nazwa wskazuje, umieszczamy przed rdzeniem wyrazu.

Podsumowanie

  • Przedrostkami w językoznawstwie nazywane są cząstki wyrazów znajdujące się przed słowami podstawowymi lub ich rdzeniami.
  • Służą one do modyfikowania znaczenia wyrazów i nazywamy je również prefiksami.
  • Przedrostki zapisujemy łącznie z poprzedzanymi członami. Wyjątki dotyczą: łączenia ich z wyrazami pisanymi wielką literą, cząstek niby- i ­quasi­-.
  • Do jednego wyrazu można dodać kilka przedrostków, które zasadniczo zmienią jego znaczenie.

Oceń artykuł:

Średnia ocena: 4

Anna Czudecka-Wrona

Anna z zawodu jest polonistką, ukończyła także edytorstwo w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. Słowo pisane jest jej pasją od najmłodszych lat, gdy tworzyła wiersze czy opowiadania. Do dziś pisze teksty literackie do szuflady. Zarówno jako copywriter, jak i czytelnik ceni sobie wartość merytoryczną oraz poprawność językową, ortograficzną i interpunkcyjną. Prywatnie poziom endorfin podnosi jej chwila nad książką, dobra kawa czy rodzinna wyprawa. Z przyjemnością również gotuje, recytuje i śpiewa.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Ostatnio na blogu

07.02.2025 Pozycjonowanie
06.02.2025 Pozycjonowanie
05.02.2025 Korekta & Redakcja
04.02.2025 Marketing
02.02.2025 Pozycjonowanie
31.01.2025 Korekta & Redakcja
30.01.2025 Copywriting
29.01.2025 Porady & Ciekawostki
28.01.2025 Korekta & Redakcja

Profesjonalne teksty biznesowe

Darmowa wycena

Zbuduj karierę z Content Writer

Sprawdź oferty pracy

Praktyczny
kurs
copywritingu