Spójnik – niesamodzielna, ale ważna część mowy
Spośród wszystkich dziesięciu części mowy występujących w języku polskim niektóre są samodzielne i mają konkretne znaczenie. Inne natomiast w pojedynkę nie znaczą nic, a określonego sensu nabierają dopiero w połączeniu z wyrazami bądź wyrażeniami. Do tych drugich części mowy należy między innymi spójnik. Tego typu niepozorne słówka pełnią bardzo istotną funkcję w zdaniach. Dowiedz się, co to jest spójnik oraz w jaki sposób klasyfikuje się tę część mowy!
Spójnik – co to takiego?
Spójnikiem nazywamy niesamodzielną część mowy, za pomocą której łączymy dwa pojedyncze zdania w jedno zdanie złożone.
- Odszedłem z pracy i założyłem własną firmę.
- Mam przyjść do Ciebie czy Ty mnie odwiedzisz?
- Jutro urządzimy piknik, jeśli będzie ładna pogoda.
- Chcę się z Tobą ożenić, bo Cię kocham.
Ta część mowy wykorzystywana jest także często do spajania ze sobą dwóch równoważników zdań w jedno wyrażenie albo łączenia równoważnika zdania ze zdaniem.
- Zakuć, zdać i zapomnieć.
- Być albo mieć.
- To dobrze, że mama pozwoliła Ci przyjść do mnie.
Spójnik niejednokrotnie służy również do tworzenia dwu- lub kilkuwyrazowych połączeń w zdaniach.
- Tego ranka mieliśmy na przemian słońce i deszcz.
- Mama z Kasią i Anią poszły na zakupy.
- Musiałem oddać do naprawy komputer oraz tablet.
- Zadzwoń do Marka albo Jarka – któryś z nich na pewno Ci pomoże.
- Ten stół jest niezbyt ładny, ale praktyczny.
Jak widać, spójniki wyznaczają relacje między zdaniami, równoważnikami zdań albo poszczególnymi wyrazami w danej wypowiedzi. Omawiane części mowy są nieodmienne. W praktyce oznacza to, że ich forma gramatyczna pozostaje zawsze taka sama niezależnie od kontekstu zdania.
Podział spójników
Spójniki z reguły dzielimy na dwa podstawowe typy, czyli spójniki współrzędne (parataktyczne) oraz podrzędne (hipotaktyczne). Za pomocą tych pierwszych łączymy określone zdania współrzędne lub pojedyncze wyrazy w zdaniach. Zwykle spajają one ze sobą gramatycznie jednorodne elementy. Wśród spójników parataktycznych wyróżnia się spójniki:
- łączne (np. i, oraz, a, także, też) – łączące ze sobą zdania lub części zdań wykazujące względem siebie łączność czasową lub przestrzenną, np. Dostałem jedynkę z języka polskiego, a także z matematyki; Zgasiłam światło i poszłam spać; Asia, Nina, Ala oraz inne dziewczęta bawiły się razem na podwórku;
- rozłączne (np. lub, albo, bądź, czy) – spajające ze sobą zdania albo części zdań wykluczające się wzajemnie, np. Pójdę dziś do kina lub do teatru; Witek przygotuje samodzielnie kolację albo zamówi pizzę w pobliskim barze;
- przeciwstawne (np. a, ale, lecz, jednak, natomiast) – łączące elementy, które są względem siebie przeciwstawne, np. Jestem szczęśliwa z Mariuszem, ale czasem myślę o Bartku; Wręczył jej prezent, lecz go nie przyjęła;
- wynikowe (np. więc, zatem, stąd, dlatego) – spajające zdania lub części zdań, w których treść jednego elementu wynika z drugiego, np. Byłem zmęczony, więc poszedłem odpocząć; Ukochana babcia Ani zmarła, dlatego dziewczynka była smutna;
- wyjaśniające (np. czyli, to znaczy) – łączące elementy, w których jeden stanowi wyjaśnienie drugiego, np. Wczoraj powtórzyłem cały materiał z tego działu, czyli dzisiaj jestem przygotowany na sprawdzian; Odszedł do wieczności, to znaczy umarł;
- wykluczające (np. ani, ni) – ten rodzaj spójników współrzędnych nie jest wyróżniany we wszystkich klasyfikacjach; spójniki wykluczające występują np. w zdaniach: Nie mam siły ni ochoty się tym dzisiaj zajmować; Nie powiedziałem o tym ani Basi, ani Markowi.
Spójniki hipotaktyczne wykorzystuje się natomiast do wprowadzenia zdania podrzędnego do zdania nadrzędnego. W ten sposób powstaje zdanie podrzędnie złożone. Grupę tę reprezentują m.in. następujące spójniki: gdyż, jeśli, ponieważ, aby, żeby, chociaż, albowiem, bowiem, bo. Spójniki podrzędne umieszcza się np. w zdaniach: Chociaż był sam, bawił się świetnie; Pójdę na spacer, jeśli znajdę na to czas; Nie mógł grać w meczu, ponieważ miał kontuzję.
Przeczytaj również
Spójniki a interpunkcja
Wiele osób zastanawia się, czy przed spójnikami należy postawić przecinek. W tym przypadku wszystko zależy od kontekstu zdania oraz funkcji, którą pełni spójnik w danej wypowiedzi. Ogólna zasada mówi, że w przypadku zdań podrzędnych wskazane jest oddzielanie od siebie jego poszczególnych części składowych za pomocą znaku przestankowego. W praktyce oznacza to konieczność postawienia przed spójnikiem przecinka w zdaniach typu: Poszedłem tam, aby zobaczyć jej występ na żywo; Jestem smutna, bo Marek wyjechał na kilka miesięcy.
W przypadku zdań współrzędnie złożonych przecinek przed spójnikiem musi obowiązkowo pojawić się wówczas, gdy jest to spójnik wynikowy, przeciwstawny albo wyjaśniający, np. Zdałem egzamin na prawo jazdy, więc się cieszę; Dzień zapowiadał się pogodny, ale mroźny; Odeszła od niego, czyli został sam.
Przed spójnikami łącznymi, rozłącznymi oraz wykluczającymi nie stawia się natomiast przecinka, np. Basia i Kasia pracowały razem w kuchni; Pójdę do Ciebie lub Ty przyjdziesz do mnie; Nie mam czasu ani siły o tym myśleć.
Podsumowanie
- Spójnik to niesamodzielna i nieodmienna część mowy, którą wykorzystuje się do łączenia ze sobą zdań, równoważników zdań lub ich części.
- Spójniki zazwyczaj dzieli się na spójniki współrzędne oraz podrzędne.
- Spójniki współrzędne łączą ze sobą jednorodne elementy w zdaniach. Spójniki podrzędne natomiast wprowadzają zdania podrzędne do nadrzędnych.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz