Stopniowanie przymiotników – co musisz wiedzieć?

Spis Treści:

Stopniowanie przymiotników przychodzi nam naturalnie i nawet się nad tym nie zastanawiamy. Okazuje się jednak, że dla wielu osób prawidłowe stopniowanie wciąż jest zagadką – świadczą o tym często słyszane błędy popełniane przez rodzimych użytkowników języka polskiego. Wszystko jest jednak określone przez zasady, które szczegółowo omawiamy w poniższym artykule.

Czym jest przymiotnik?

Przymiotnik jest jedną z pięciu odmiennych części mowy i według definicji służy do określania cech istot żywych, pojęć, stanów i rzeczy.

W szkołach, dla uproszczenia, mówi się, że przymiotnik odpowiada na pytania: jaka? jaki? jakie?. Ta część mowy odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaj gramatyczny. W zdaniu najczęściej jest określeniem rzeczownika i dopasowuje się do niego formą.

Czym jest stopniowanie przymiotników?

Stopniowanie przymiotników służy zróżnicowaniu natężenia danej cechy. Stopniować można zarówno w górę, jak i w dół. Według Słownika poprawnej polszczyzny PWN poziomem wyjściowym przymiotnika jest forma w stopniu równym, czyli na przykład: ładny, brzydki, zły, dobry. Warto zacząć od przedstawienia schematu stopniowania w górę. W sytuacji, w której cecha jest nasilona, należy użyć formy w stopniu wyższym, czyli: ładniejszy, brzydszy, gorszy, lepszy. Oprócz tego mamy również stopień najwyższy, który oznacza maksymalne natężenie danej cechy. Formami w stopniu najwyższym są na przykład: najładniejszy, najbrzydszy, najgorszy oraz najlepszy. Jeśli zaś chodzi o stopniowanie w dół, to używamy go, gdy chcemy podkreślić mniejsze nasilenie danej cechy. Przykładem jest konstrukcja „mniej kolorowy”.

Sprawa wydaje się prosta, jednak problem pojawia się wtedy, gdy nie mamy pewności, czy powinniśmy stopniować przymiotnik poprzez dodanie do niego określonych końcówek w stopniu wyższym oraz przedrostka w stopniu najwyższym, czy jednak powinniśmy wspomóc się przysłówkami bardziej oraz najbardziej. Na szczęście tym zajęli się językoznawcy, którzy wyodrębnili i opisali trzy rodzaje stopniowania przymiotników.

Jak stopniować przymiotniki?

Wyróżnia się trzy rodzaje stopniowania przymiotników. Mowa tu o stopniowaniu: syntetycznym regularnym, syntetycznym nieregularnym (supletywnym) oraz opisowym (analitycznym).

Stopniowanie syntetyczne regularne

Jeśli chcemy utworzyć przymiotnik w stopniu wyższym, wystarczy dodać do jego tematu określoną końcówkę. Najczęściej są to końcówki -ejszy oraz -szy. W celu utworzenia stopnia najwyższego należy dodać do formy w stopniu wyższym przedrostek naj-. Najlepiej zobrazują to przykłady:

  • delikatny → delikatniejszy → najdelikatniejszy;
  • ładny → ładniejszy → najładniejszy;
  • brzydki → brzydszy → najbrzydszy;
  • mądry → mądrzejszy → najmądrzejszy.

Jak widać, sprawa jest naprawdę prosta. Stopniowanie przymiotników syntetyczne regularne jest najprostszym sposobem ukazania natężenia danej cechy. Co więcej, temu rodzajowi stopniowania podlega większość polskich przymiotników.

Stopniowanie syntetyczne nieregularne (supletywne)

Stopniowanie nieregularne również wymaga dodania końcówki w stopniu wyższym oraz przedrostka w stopniu najwyższym, jednak różnica polega na tym, że tu następuje całkowita zmiana tematu fleksyjnego. Na szczęście nieregularnie stopniowanych przymiotników nie ma w języku polskim tak wiele. Do najczęściej używanych należą:

  • dobry → lepszy → najlepszy;
  • zły → gorszy → najgorszy;
  • duży → większy → największy;
  • mały → mniejszy → najmniejszy.

Okazuje się więc, że wystarczy nauczyć się ich na pamięć. Co ciekawe, wymienione wyrazy podlegają stopniowaniu nieregularnemu również w wielu innych językach, takich jak na przykład angielski czy hiszpański.

Stopniowanie opisowe (analityczne)

Opisowe stopniowanie przymiotników wymaga wykorzystania przysłówka bardziej lub najbardziej. Robimy to, gdy budowa wyrazu nie pozwala na dodanie do niego końcówek ze stopniowania regularnego. Tak to wygląda w praktyce:

  • zadowolony → bardziej zadowolony → najbardziej zadowolony;
  • otwarty → bardziej otwarty → najbardziej otwarty;
  • znany → bardziej znany → najbardziej znany;
  • komfortowy → bardziej komfortowy → najbardziej komfortowy.

Ważne jest to, że w niektórych przypadkach możliwość stopniowania regularnego wcale nie jest powodem do wykluczenia stopniowania opisowego. Jednak istnieją przymiotniki, które można stopniować tylko opisowo. Należą do nich:

  • przymiotniki utworzone od rzeczownika, np. aksamitny czy alabastrowy;
  • przymiotniki o pochodzeniu imiesłowowym, np. ospały czy wykształcony;
  • przymiotniki nazywające cechy geometryczne, np. kwadratowy lub trójkątny;
  • określone przymiotniki oznaczające wartości krańcowe, np. pusty, łysy czy płaski.

Stopniowanie w dół

Stopniowanie przymiotników w dół polega na dodaniu przed formą w stopniu równym przysłówka „mniej” lub „najmniej”.

Robimy to najczęściej, gdy przedstawiamy możliwości wyboru. Mówimy wtedy, że można wybrać obrus bardziej kolorowy lub mniej kolorowy albo kanapę bardziej wygodną lub mniej wygodną.

O czym należy pamiętać, stopniując przymiotniki?

Należy pamiętać o tym, że nie każdy przymiotnik w języku polskim można stopniować. Nie da się powiedzieć, że coś jest mniej lub bardziej papierowe albo mniej lub bardziej drewniane. Przymiotniki te pochodzą od nazwy materiałów, z których dane przedmioty zostały wykonane. Dokładnie na tej samej zasadzie nie można mówić, że coś jest bardziej warszawskie lub mniej plastikowe. Do przymiotników niestopniowalnych należą również między innymi: arabski, przybrzeżny, śmiertelny, szkolny, elektryczny, iglasty, kosmiczny.

Warto mieć na uwadze, że wszystkich tych zasad wcale nie trzeba uczyć się na pamięć. W sytuacji, w której stopniowanie lub niestopniowanie danego przymiotnika sprawia nam problem lub po prostu nie jesteśmy pewni, jak stworzyć formę w stopniu wyższym czy najwyższym, możemy skorzystać z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, Słownika ortograficznego PWN, Wielkiego słownika języka polskiego PAN czy portalu internetowego Stopniowanie.NET. Odpowiedzi na pytania dotyczące stopniowania problematycznych przymiotników lub przysłówków można szukać również w Poradni językowej PWN.

Stopniowanie przymiotników – najczęstsze błędy

Najczęściej spotykanym błędem jest podwójne stopniowanie, które obserwujemy, gdy ktoś próbuje stopniować przymiotnik syntetycznie i opisowo jednocześnie.

Wtedy powstają wyrażenia, takie jak: bardziej czystszy, bardziej gładszy, najbardziej grzeczniejszy.

Kolejnym problemem jest stosowanie stopniowania syntetycznego lub opisowego wbrew objaśnionym powyżej regułom. Powstają wtedy formy, takie jak „dobrzejszy”, „aksamitniejszy” czy „domowszy”. Za błąd uznawane są również konstrukcje, do których należą: bardziej stary, bardziej ładny lub bardziej czysty. Możliwe jednak, że wkrótce ulegnie to zmianie, ponieważ opisowe stopniowanie jest znacznie prostsze i łatwiejsze do zrozumienia dla dzieci lub obcokrajowców. Jak wiemy, język tworzą ludzie, dlatego językoznawcy coraz częściej opiniują takie formy jako akceptowalne, choć podkreślają, że nie są one wzorcowe.

Podsumowanie

  • Przymiotnik jest jedną z pięciu odmiennych części mowy i służy do określenia cech istot żywych, przedmiotów i stanów.
  • Stopniowanie przymiotników ma na celu zróżnicowanie natężenia danej cechy. Można stopniować przymiotniki w górę i w dół.
  • Wyróżnia się trzy rodzaje stopniowania przymiotników: syntetyczne regularne, syntetyczne nieregularne oraz opisowe.
  • Błędem jest stopniowanie przymiotników wbrew określonym zasadom. Mowa tu o konstrukcjach, takich jak bardziej czysty lub aksamitniejszy.
  • Podwójne stopniowanie jest błędem, dlatego nie można powiedzieć, że coś jest bardziej czystsze lub najbardziej ładniejsze.

Oceń artykuł:

Średnia ocena: 5

Liwia Wojtysiak

Copywriterka, dla której pisanie to przygoda i szkoła życia. Polonistka wierząca, że język kreuje rzeczywistość, a dobre i poprawne teksty upiększą świat. Najchętniej pisze artykuły blogowe o poprawności językowej, marketingu i psychologii. Jest zafascynowana językoznawstwem, zwłaszcza kulturowym. Ceni sobie różnorodność pracy, dlatego nie tylko tworzy własne teksty, lecz także wykonuje redakcje i korekty cudzych. W wolnych chwilach czyta, spaceruje i uprawia sport.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Ostatnio na blogu

18.03.2024 Marketing
15.03.2024 Korekta & Redakcja
14.03.2024 Porady & Ciekawostki
13.03.2024 Pozycjonowanie
12.03.2024 Marketing
11.03.2024 Marketing
08.03.2024 Korekta & Redakcja
07.03.2024 Marketing
06.03.2024 Porady & Ciekawostki

Profesjonalne teksty biznesowe

Darmowa wycena

Zbuduj karierę z Content Writer

Sprawdź oferty pracy

Praktyczny
kurs
copywritingu