Style językowe, style wypowiedzi — rodzaje i charakterystyka

Co to jest styl językowy?

Spójność tekstu uzyskuje się dzięki właściwemu dopasowaniu poszczególnych elementów, takich jak:

• składnia (budowanie zdań — proste lub nawet wielokrotnie złożone);
• słownictwo (dobór słów, np. terminologiczne, modne lub potoczne);
• środki słowotwórcze (np. zdrobnienia, zgrubienia, zestawienia);
• środki fleksyjne (np. archaizmy, neologizmy) i fonetyczne (np. onomatopeje, aliteracje, rymy).

Styl wypowiedzi, a więc określona konstrukcja, nadaje jej konkretny kształt stylistyczny. To pozwala na pełnienie pewnych, często bardzo sprecyzowanych funkcji.

Wybór stylu językowego i związana z nim konieczność właściwej organizacji tekstu wynika z określonych czynników, takich jak:

• sytuacja, w której znajduje się autor;
• temat wypowiedzi;
• grupa docelowa (adresat);
• cel komunikacyjny;
• konkretne preferencje autora (poczucie estetyki, wrażliwość językowa);
• moda (język charakterystyczny dla danego okresu/epoki).

Jakie są rodzaje stylów językowych?

Wiesz już, że style językowe charakteryzują się konkretną formą służącą spełnianiu określonych funkcji, dotarciu do grupy docelowej, odbiorcy. Poznaj teraz najważniejsze z nich.

Styl potoczny

Zdecydowana większość wypowiedzi ustnych utrzymana jest w stylu potocznym (wyjątek mogą stanowić np. mowy w sądzie). Ponadto wykorzystywany jest w wielu gatunkach pisanych: listach, pamiętnikach, e-mailach, często również na blogach. Uczymy się go naturalnie, ponieważ mamy z nim styczność od pierwszych dni życia.

Słownictwo wykorzystywane w tym stylu można podzielić na:

• emocjonalnie neutralne (dotyczy wszystkiego, co Cię otacza);
• wyrazy ekspresywne (np. żartobliwe lub pospolite określenia oraz wulgaryzmy).

W stylu potocznym dozwolone jest stosowanie:

• frazeologizmów (przykład: ręce opadają, mam już tego powyżej uszu);
• powtórzeń (przykład: wszędzie tylko ta zieleń i zieleń, wiosna to czas wściekłej zieleni);
• zdań niezgodnych z zasadami, skomplikowanych lub wręcz tzw. anakolut — zniekształconych, wadliwych konstrukcji (np. najpierw zdechł piesek, a później jego pani);
• elips — pominięć oczywistości w zdaniu (przykład: słucham muzyki rockowej, a mój mąż klasycznej).

Styl urzędowy

Jest to styl wypowiedzi charakterystyczny dla różnorodnych instytucji lub reprezentujących je osób. To drugi, zaraz po potocznym, z najpopularniejszych stylów.

Można wyróżnić dwie pododmiany stylu urzędowego:

• kancelaryjną — pisma urzędowe (listy biurowe, umowy, protokoły, monity, reklamacje, podania, życiorysy, CV itd.);
• prawną — akty normatywne (konstytucja, ustawy, rozporządzenia, instrukcje, dekrety itd.).

Te formy wypowiedzi charakteryzują się przede wszystkim:

• standardowością:
  • szablonowa konstrukcja (często formularze i wnioski),
  • schematyczny dobór wyrazów,
  • wykorzystanie frazemów (np. „szanowny panie”, „z poważaniem”),
  • dopuszczalne zapożyczenia (rusycyzmy, np. „na dzień dzisiejszy”, germanizmy, np. „być w posiadaniu”);
• precyzyjnością:
  • jednoznaczne terminy,
  • zwięzłe komunikaty,
  • brak lub znacząco ograniczona liczba epitetów,
  • unikanie ekspresywności i obrazowości,
  • podział na akapity, paragrafy, punkty;
• dyrektywnością:
  • nakazy,
  • zakazy,
  • pozwolenia;
• bezosobowym charakterem wypowiedzi:
  • używanie czasownikowych form nieosobowych (np. „zawiadamia się”, „wykonano”, „uprasza się”),
  • czynności wyrażane czasownikami w 3. osobie liczby pojedynczej (np. Sąd podtrzymuje postanowienie o…),
  • odbiorca często określany jest za pomocą zaimka „kto” (np. Kto podlega karze pozbawienia wolności…).

W nagłówku i podpisie tekstów umieszcza się pieczątki nadające im urzędniczej mocy.

Styl informacyjno-publicystyczny

Ich zadaniem jest przekazanie informacji o określonych wydarzeniach. Styl informacyjny wyróżnia się wykorzystaniem wyłącznie sprawdzonych informacji, które powinny być zaprezentowane w zwięzły i jednocześnie szczegółowy sposób. Autor powinien wypowiadać się:

• bezosobowo;
• bezstronnie;
• szablonowo;
• mało ekspresywnie.

Styl publicystyczny pozwala na wykorzystanie dłuższych form, takich jak: felieton, artykuł, esej, reportaż. Tu, oprócz informacji, liczy się interpretacja, ocena, komentarz. Autor może wygłosić swoje opinie, próbować wpłynąć na odbiorców. Dopuszczalne jest:

• wykorzystywanie różnorodnych środków językowych;
• łączenie stylu potocznego i naukowego, a nawet artystycznego;
• ekspresywność;
• stosowanie wyrazów o zabarwieniu uczuciowym.

Styl naukowy

Ze względu na różnorodność przedmiotów i metodologii charakterystyczną cechą tego stylu jest jego niejednorodność. Najbardziej popularnymi tekstami naukowymi są: artykuły (sformułowana teza -> wywód), rozprawy (omówienie określonego zagadnienia uwzględniające konkretny punkt widzenia) oraz referaty (pierwotnie pisane, a następnie wygłaszane).

Wyróżnia się dwie pododmiany stylu naukowego:

• teoretycznonaukową — komunikacja pomiędzy specjalistami cechuje się:
  • dużą liczbą słów specjalistycznych, terminów naukowych,
  • przewagą zdań wielokrotnie złożonych,
  • obiektywne założenia często wiążą się z koniecznością stosowania zdań bezosobowych;
  • brakiem elementów ekspresywnych,
  • sformułowaniami wskazującymi na dystans lub brak pewności autora (np. Można przypuszczać…);
• popularnonaukową — komunikacja specjalistów z laikami cechująca się:
  • informacjami podawanymi w języku zrozumiałym dla odbiorców niezwiązanych z nauką,
  • wykorzystywaniem wyrażeń charakterystycznych dla tekstów publicystycznych lub nawet artystycznych,
  • używaniem metafor, porównań, opisów (ułatwiającymi zrozumienie zagadnienia).

Styl artystyczny

Autorzy mogą nie tylko wykorzystywać różnorodne środki stylistyczne, bogate, obrazowe słownictwo, lecz także mają możliwość tworzenia całkowicie nowych wyrazów lub połączeń.

Dopuszczalne są:

• błędy językowe;
• stylizacje językowe (np. archaizmy, kolokwializmy, scjentyzacje);
• słowa przynależne do innych stylów językowych.

Własny styl językowy

Czasami styl wypowiedzi pozwala rozpoznać jej autora. Zwykle wiąże się to ze stosowaniem określonych zwrotów, wykorzystywaniem elementów stylotwórczych lub charakterystycznym konstruowaniem zdań. Są to zabiegi charakterystyczne przede wszystkim dla gatunków literackich (np. poezja), ale również esejów czy też felietonów.

Ta możliwość identyfikacji autora na podstawie próbek tekstu jest niewątpliwym atutem w przypadku twórczości artystycznej. Poza nią wykorzystanie własnego stylu jest zwykle mocno ograniczone. Tworzenie różnorodnych treści (szczególnie na konkretne zamówienie klienta) wymaga podporządkowania się ścisłym wymogom (np. SEO), służącym realizowaniu określonych celów. W takiej sytuacji priorytetem jest skuteczność tekstu, a nie indywidualny styl językowy autora.

Harmonia stylistyczna — jak uniknąć błędów stylistycznych?

Jeśli Twoim zadaniem jest stworzenie tekstu w konkretnym stylu językowym, musisz nie tylko wiedzieć, czym się charakteryzuje, lecz także przestrzegać zasad harmonii stylistycznej. Dzięki niej tekst jest spójny, jednorodny i utrzymany w konkretnym stylu, co zwiększa szansę właściwego odbioru.

Jeśli chcesz uniknąć błędów mogących przyczyniać się do komunikacyjnego niepowodzenia, musisz pamiętać o trzech zasadach:

1. dostosuj styl używanych słów do wypowiedzi (np. w stylu informacyjno-publicystycznym należy wystrzegać się nagromadzenia ekspresywnych wyrazów potocznych — eufemizmów, kolokwializmów, ekspresywizmów, wulgaryzmów);
2. w zdaniu trzymaj się określonego stylu, NIE MIESZAJ wyrazów przynależnych, właściwych innym (np. może być niezrozumiałe wykorzystywanie urzędowego stylu w kontaktach bezpośrednich);
3. stylizacje językowe stosuj tylko wtedy, gdy mają uzasadnienie (np. zadaniem zastosowania archaizmów jest przywołanie stylu określonej epoki, w przeciwnym razie wprowadzanie przestarzałych słów do języka potocznego jest zupełnie niepotrzebne).