Wyrazy polisemiczne – czym są i dlaczego je stosujemy?
Pisząc wiele tekstów, z pewnością używasz tych samych wyrazów na określenie różnych zjawisk. W języku polskim funkcjonują leksemy, które mają jednakowe brzmienie, lecz w zależności od kontekstu – różne znaczenia. Mowa o homonimach i wyrazach polisemicznych. Chcesz dowiedzieć się, czym się różnią i dlaczego istnieją? Przeczytaj nasz artykuł, który rozwieje wszelkie wątpliwości. Znajdziesz w nim również przykłady wyrazów polisemicznych.
Czym są wyrazy polisemiczne?
Wyrazy polisemiczne to takie, którym możemy przypisać więcej niż jedną interpretację semantyczną.
Witold Doroszewski określa polisemię mianem wieloznaczności. Czy homonimy więc to inna nazwa dla wyrazów polisemicznych?
Różnica między polisemią a homonimią
Otóż homonimem będzie na przykład przymiotnik „ranny” odniesiony do człowieka, który został postrzelony, jak i dotyczący czynności wykonywanych rano. Natomiast polisemię zaobserwujemy np. w wyrazie „fala”, który odnosi się zarówno do wody, włosów, jak i zjawiska fizycznego, przy czym we wszystkich trzech przypadkach będzie on określał zmienność kształtu.
Polisemia cechuje się tym, że pomiędzy wyrazami występuje jakieś podobieństwo semantyczne, w homonimach z kolei go brak.
Wyrazy polisemiczne są zawsze tą samą częścią mowy, a różnice w odmianie mają na celu rozróżnienie znaczenia.
Przykłady wyrazów polisemicznych
Wyrazy polisemiczne powstają najczęściej w sposób naturalny poprzez przeniesienie pewnej właściwości na inny obiekt. Na przykład cechy charakterystyczne dla danego zwierzęcia wykazywane przez człowieka sprawiają, że określamy go mianem tego zwierzęcia. Typowe jest tutaj zastosowanie rzeczownika „świnia” w odniesieniu do osoby, która zachowała się nieodpowiednio. W tym przypadku mamy do czynienia z metaforyzacją wyrazu.
Polisemia powstaje również w wyniku metonimizacji, czyli przesunięcia semantycznego, np. „wykonujemy do kogoś telefon”, czyli kontaktujemy się z nim za pomocą telefonu; a z czereśni jemy owoce również nazywane czereśniami.
Oto 12 przykładów wyrazów polisemicznych.
- Budowa – tworzenie domu, mostu etc., wzajemne powiązanie części składowych całości, organizowanie czegoś, powstający budynek.
- Fala – wzniesienie wody, nasilenie jakichś zjawisk, tłum, przypływ uczuć, skręt włosów, zjawisko fizyczne, żołnierze z jednego poboru, czas pozostały do końca służby wojskowej.
- Kawa – ziarna kawowca, napój parzony ze zmielonych ziaren kawowca, kawowiec.
- Korek – materiał powstały z dębu korkowego, zatyczka do butelki, bezpiecznik w instalacji elektrycznej.
- Kot – zwierzę domowe, żołnierz rozpoczynający służbę wojskową, uczeń pierwszej klasy szkoły średniej lub student pierwszego roku, zając, mała kotwica z czterema wygiętymi ramionami.
- Krzyż – dwie linie przecinające się pod kątem prostym, symbol męki Chrystusa, cierpienie, obrzędowy ruch ręką, część kręgosłupa w okolicach miednicy.
- Lis – zwierzę, skóra z tego zwierzęcia, człowiek sprytny, zabawa dziecięca.
- Okno – otwór w ścianie, fragment ekranu monitora, otwór nory borsuka, lisa, królika.
- Noga – kończyna dolna, część sprzętu stanowiąca jego podstawę, człowiek niezdolny.
- Szklanka – naczynie, jego zawartość (Nalej mi szklankę coli).
- Talerz – naczynie, jego zawartość (np. Zjadłem cały talerz pierogów).
- Wypiek – coś, co zostało upieczone; proces wypiekania.
Jak zatem widać, wyrazy polisemiczne to nie pary wyrazów, lecz jeden wyraz mający kilka znaczeń o pewnym wspólnym obszarze semantycznym.
W jakim celu tworzy się wyrazy polisemiczne?
Powstawanie wyrazów polisemicznych to zjawisko zachodzące naturalnie i niejako automatycznie. Tworzymy je często sami, na przykład przenosząc nazwę czynności na jej przedmiot.
Niektórzy, prosząc o długopis, powiedzieć mogą: „Podaj mi pisanie”. Celem jest oszczędność czasu, natomiast często zjawisko polisemii sprawia, że nie są tworzone niepotrzebnie nowe słowa, a więc wpływa na ekonomię języka.
Warto na koniec dodać, iż chcąc powiedzieć, że jakiś tekst jest wieloznaczny, możemy zastosować przymiotnik „polisemiczny”. Zjawisko to możemy zaobserwować w Korpusie Języka Polskiego PWN.
Podsumowanie
- Wyrazy polisemiczne to leksemy mające to samo brzmienie, lecz różne znaczenie.
- Od homonimów różni je to, że wyrazy polisemiczne zawierają jakiś wspólny element semantyczny.
- Wyrazy polisemiczne powstają przez metaforyzację lub metonimię, czyli przeniesienie znaczenia.
- Przykładami wyrazów polisemicznych są: telefon, korek, skrzynka, wypiek czy budowa.
- Możemy określić jakiś tekst mianem polisemicznego, gdy jest on wieloznaczny.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz