O paronimach słów kilka

Czym są paronimy?

Słowo to pochodzi od greckiego paronymios oznaczającego coś pochodnego, bywa też tłumaczone jako ‘obok imienia’. Jednym słowem, paronimy to flirt i filtr, abstrakcja i dystrakcja. Brzmią podobnie? Wbrew temu jednak oznaczają coś zupełnie różnego.

Wydaje Ci się, że znasz język polski, posługujesz się nim poprawnie i nie potrzebujesz się go uczyć? Sprawdź to poniżej!

Paronimy – test na precyzję językową

Native speakerom często wydaje się, że nie muszą się uczyć swego ojczystego języka, bo przecież nim znakomicie władają. Nasze doświadczenia jednak często dowodzą czegoś wprost przeciwnego. Poznaj pary wyrazów, które przeciętny Polak często ze sobą myli!

Adoptować a adaptować

Gdy ktoś chce przysposobić dziecko, prawnie uznać je za swoje, gdyż np. jego rodzice zmarli lub zostali trwale pozbawieni opieki, może je zaadoptować. Jednak kiedy chcemy przystosować strych do warunków mieszkalnych lub na podstawie książki stworzyć film, wówczas mówimy o adaptacji. To tylko jedna litera, jednak tak wiele zmienia!

Bynajmniej a przynajmniej

Bywa, że używamy słowa, których znaczenia do końca nie rozumiemy. Ot, gdzieś je posłyszeliśmy i powtarzamy, przekonani o naszej dobrej intuicji językowej. Tymczasem bynajmniej oznacza zupełnie coś innego niż przynajmniej. Oba paronimy są partykułami, a zatem modyfikują znaczenie. Robią to jednak zupełnie odmiennie. Bynajmniej bowiem wprowadza do wypowiedzi element negacji, np. Bynajmniej nie jesteś najlepiej urodzonym człowiekiem w tym hrabstwie. Słowo przynajmniej dla odmiany jest stosowane w celu wskazania minimalnej możliwej do zaakceptowania ilości czegoś, np. Kup przynajmniej dwa kilo jabłek.

Cezura a cenzura

Cenzura to kontrola informacji zamieszczanych w przestrzeni publicznej, np. wydawanych książek, emitowanego materiału radiowego czy telewizyjnego. Tym słowem nazywano też urząd, który zajmował się kontrolowaniem materiałów. Cezura natomiast to data graniczna, moment rozgraniczający epoki, ale także pauza rytmiczna w środku linijki wiersza oraz krótka przerwa miedzy frazami utworu muzycznego.

Efektowny a efektywny

Te paronimy różnią się jedną głoską, ma ona jednak niebagatelne znaczenie. Gdy chcemy zwrócić na siebie uwagę, zaskoczyć innych, wówczas używamy efektownych środków, np. Tort na waszym weselu był bardzo efektowny. Kiedy zaś zależy nam na pracowniku, który będzie skuteczny w swym działaniu, szukamy osoby efektywnej.

Eufonia a euforia

Eufonia to harmonijne, przyjemne brzmienie lub zharmonizowanie dźwięków mowy. Euforię natomiast odczuwamy – to stan radości, poczucie spełnienia.

Hospitalizacja a hospitacja

Choć oba paronimy odnoszą się do kwestii mało przyjemnych, znaczą zupełnie co innego. Na hospitalizację udajemy się do szpitala. Tutaj odpowiednie będzie skojarzenie z angielskim hospital – szpital. Natomiast wyraz hospitacja wiąże się raczej z łacińskim słowem hospitium oznaczającym gościnę, gospodę. Na hospitację więc przychodzi wizytator z kuratorium, dyrektor albo praktykant, by podczas przeprowadzanej przez nauczyciela lekcji poznać jego metody pracy.

Interpelacja a interpolacja

Ta para paronimów brzmi niemal identycznie, każdy z nich oznacza jednak co innego. Interpelacja bowiem odnosi się do polityki. Używamy tego słowa na określenie zapytania skierowanego przez członka parlamentu, które wiąże się z niezgodą na działanie ministra lub rządu. Natomiast interpolacja od łacińskiego interpolatio, czyli przekształcenie, odnosi się do umieszczania w cudzym tekście wyrazów czy zdań, których początkowo nie zawierał.

Kajmak a kajman

Kajmaku używamy w kuchni, jest to przecież masa z zagęszczonego mleka z cukrem, często z dodatkiem kawy, czekolady czy soków. Natomiast kajmana w Polsce poza ZOO raczej nie spotkamy, gdyż jest to krokodyl występując w strefie tropikalnej.

Magnez a magnes

Wspomniany już magnez to pierwiastek chemiczny będący metalem. Często zażywamy go, chcąc poprawić ciśnienie osmotyczne krwi lub pracę układu nerwowego. Natomiast jako pamiątki z wyjazdów często przywozimy magnesy, które możemy np. przypiąć do lodówki czy tablicy magnetycznej.

Prezencja a prezentacja

Mimo że współcześnie chyba każdy uczeń szkoły podstawowej potrafi zrobić prezentację w programie PowerPoint, nie wszyscy odróżniają te paronimy. Prezencja to wygląd jakieś osoby, jak również jej zachowanie, postawa. Najczęściej używamy tego rzeczownika na określenie pozytywie ocenianej powierzchowności. Natomiast prezentacja to przedstawienie czegoś, również w formie prezentacji multimedialnej, a także przedstawienie kogoś drugiej osobie.

Reprezentacyjny a reprezentatywny

Te brzmiące podobnie wyrazy odnoszą się do reprezentacji, pochodzą od łacińskiego słowa oznaczającego wizerunek. Jednak przymiotnik reprezentacyjny połączymy raczej z budynkiem czy wyglądem danej osoby, gdyż reprezentacyjny to okazały, wystawny, a także związany z reprezentowaniem kogoś. Natomiast przymiotnik reprezentatywny zastosujemy, chcąc powiedzieć o cesze charakterystycznej dla jakieś zbiorowości, czyli innymi słowy – o czymś charakterystycznym, typowym dla jakiejś grupy.

Weryfikacja a wersyfikacja

Te paronimy mają wspólna pierwszą sylabę, semantycznie jednak – niewiele wspólnego. Weryfikacja bowiem to sprawdzenie jakieś informacji, kontrola prawdziwości. Natomiast wersyfikacja to podział na wersy, jak również nauka o budowie i formach utworów wierszowanych.

Jakie znaczenie mają paronimy?

Jak widać, paronimów jest sporo. Wyrazów w języku polskim mamy przecież ok. 130 tysięcy. Lista, którą zamieściliśmy w niniejszym artykule, jest więc naprawdę niewielkim wycinkiem wszystkich paronimów. W Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych czytamy przecież:

Dlaczego to ważne? Paronimy bowiem to nie tylko słowa kłopotliwe, których sami musimy się nauczyć albo które złośliwie wyłapujemy w cudzych, nie zawsze poprawnych, wypowiedziach. Paronimy pozwalają bawić się językiem. Jeśli poznamy ich znaczenia, używanie języka polskiego przyniesie nam sporo frajdy, dostarczy rozrywki, nie będzie już tak nudne.

Bawmy się językiem! Zarażajmy pasją językową dzieci, a nasz język w dalszym ciągu będzie powodem do dumy, przyczynkiem do codziennego uśmiechu, co więcej – częścią tożsamości i siły narodu.

Źródła:

• Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1985