Partykuła – czym jest i jak ją poprawnie zapisywać?

Czym jest partykuła?

Partykułą może być całe słowo lub cząstka, która dodawana jest do innego wyrazu.

Wyróżniamy partykuły:

• pytające: czy, czyż;
• twierdzące: tak;
• przeczące: nie, ani;
• przypuszczające: chyba, by;
• życzące: oby;
• rozkazujące: niech, niechaj;
• wątpiące: bodajże;
• wzmacniające: że, no;
• ograniczające: tylko;
• mnożne: razy;
• akcentujące: się.

Rola partykuły w zdaniu

Partykuły na różnorodne sposoby modyfikują treść zdania, w zależności od intencji nadawcy.

Wymienione wyżej partykuły różnią się od siebie nie tylko funkcją, ale często również sposobem zapisu, który zależy od kontekstu użycia partykuły oraz jej rodzaju.

Sposób zapisu partykuły – razem czy rozdzielnie?

Oto najważniejsze reguły, obowiązujące podczas zapisu wybranych partykuł.

Partykuła nie

Sposób zapisu partykuły nie zależy przede wszystkim od części mowy, z jakimi jest łączona w zdaniu.

Nie piszemy zawsze łącznie z:

• rzeczownikami, np. Wszystko, co dzisiaj powiedziałam to nieprawda;
• przymiotnikami, np. Mój nowy sąsiad wydaje się niesympatyczny;
• imiesłowami przymiotnikowymi, np. Dziadek jest osobą nieznoszącą sprzeciwu;
• przysłówkami odprzymiotnikowymi, np. Niemądrze byłoby wychodzić na zewnątrz w taką pogodę.

Natomiast rozdzielnie zapisujemy partykułę nie z częściami mowy takimi jak:

• osobowe formy czasownika, np. Nie chcę jeszcze wracać do domu;
• bezokolicznikami, np. Pamiętaj, żeby nie stosować tej maści na oparzenia;
• formami osobowymi zakończonymi na -no, -to, np. Nie wykonano tego zlecenia w terminie;
• liczebniki, np. To nie jeden uczeń, lecz cała klasa zawiniła;
• zaimki, np. To nie ona, musiałaś się pomylić;
• przysłówki właściwe, np. Proszę, nie teraz – jestem bardzo zajęty;
• przysłówki w stopniu wyższym i najwyższym, np. Czy nie milej by było, gdybyśmy przestali się kłócić?, Nie najlepiej się dzisiaj czuję.

Partykuła by

Najczęściej partykuła by służy wyrażeniu przypuszczenia lub życzenia.

Piszemy ją łącznie:

• z osobowymi formami czasownika, np. Zrobiłby to zadanie, gdyby tylko potrafił;
• ze spójnikami, np. Gdyby dzisiaj nie padało, mogłabym pójść na spacer;
• w połączeniu z innymi partykułami, np. Mogę pracować cały dzień, byleby nie wracać do domu.

Z kolei rozdzielny zapis partykuły by występuje w trzech przypadkach:

• z nieosobowymi formami czasownika, np. Warto by zrobić niespodziankę urodzinową mamie;
• z zaimkami przysłownymi względnymi i pytającymi, np. Dlaczego by nie wyjechać na wycieczkę?;
• gdy by stanowi wykładnik trybu przypuszczającego i nie znajduje się bezpośrednio po czasowniku, np. Z chęcią by został, ale musiał zdążyć na ostatni pociąg.

Partykuła że

Sposób zapisu partykuły że nie zależy od znajdującej się obok niej części mowy, a od funkcji, jaką że pełni w zdaniu. Jeśli występuje jako spójnik wprowadzający zdanie podrzędne, wówczas stosujemy zapis rozdzielny, np. Miała pewność, że już nigdy nie wróci do tego miasta.

Z kolei w wypowiedzeniach, w których partykuła że służy wyrażeniu emocji i wzmacnia przekaz, zapisuje się ją łącznie, np. Chodźże ze mną na koncert!

Partykuła niech

Ten rodzaj partykuły wykorzystywany jest m.in. do tworzenia form trybu rozkazującego oraz zdań wyrażających życzenie, polecenie czy prośbę. Partykuła niech zwykle znajduje się na początku zdania i pisana jest zawsze rozdzielnie, np. Niech w końcu wyjdzie słońce!