Skróty – czym są i jak je zapisywać?

Skróty – co to takiego?

Jak sama nazwa wskazuje, są to skrócone odpowiedniki danych słów bądź wyrażeń. Zazwyczaj złożone są one z wybranych liter składających się na konkretny wyraz w pełnej postaci (np. dr – doktor; tzn. – to znaczy; np. – na przykład). Tego typu form nie wolno utożsamiać z osobnymi wyrazami. Są one bowiem jedynie fragmentami słów w pierwotnej formie.

Omawiane formy zapisu słów zazwyczaj dzielą się na skróty jednowyrazowe (np. dot. – dotyczy, ul. – ulica) oraz wielowyrazowe (np. m.in. – między innymi; cdn. – ciąg dalszy nastąpi). Większość z nich kończy się na spółgłoskę. Wyjątkami od tej reguły są skróty zapożyczone (np. ha – hektar) oraz skrócone formy wyrazów (np. ojciec – o.; albo – a.).

Skróty niekiedy bywają mylone ze skrótowcami. Dlatego warto podkreślić, że drugie z wymienionych pojęć odnosi się do samodzielnie funkcjonujących wyrazów pochodnych utworzonych z wieloczłonowych nazw m.in. rozmaitych instytucji bądź organizacji (np. ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych; ZUS – Zakład Ubezpieczeń Społecznych).

Zapis skrótów – najważniejsze informacje

Zgodnie ze wspomnianymi przepisami omawiane formy wyrazowe w zdecydowanej większości przypadków składają się wyłącznie z małych liter. Nie dotyczy to jedynie inicjałów, skrótów oznaczających nazwy własne (odnosi się to głównie do ksiąg biblijnych, np. Mt – Ewangelia św. Mateusza) oraz odnoszących się do zwrotów grzecznościowych (np. Sz.P. – Szanowni Państwo).

Skróty można zapisywać w następujący sposób:

• bez kropki na końcu;
• z kropką na końcu;
• z kropką po każdym wyrazie.

Zastanawiasz się, jak to wygląda w praktyce? Prześledźmy tę kwestię na konkretnych przykładach.

Skróty bez kropki na końcu

Zapis bez kropki dotyczy głównie skrótów kończących się na ostatnią literę skracanego wyrazu (np. mjr – major; wg – według; nr – numer). Takie same zasady odnoszą się również do skrótów jednostek miar, wag, czasu (np. kg – kilogram; m – metr; s – sekunda), symboli matematycznych (np. log – logarytm), a także polskich jednostek monetarnych (zł – złoty; gr – grosz). Ponadto analogiczne reguły wykorzystuje się także przy zapisywaniu skróconych nazw ksiąg biblijnych (np. Rdz – Księga Rodzaju; Mdr – Księga Mądrości).

Skróty z kropką na końcu

Skrót kończy się kropką wówczas, gdy nie zawiera on ostatniej litery skracanego słowa (np. godz. – godzina; inż. – inżynier; dosł. – dosłownie). W taki sam sposób zapisuje się także skróty wielowyrazowe powstałe z pierwszych liter słów składających się na konkretne wyrażenie (np. itd. – i tak dalej; jw. – jak wyżej).

Skróty z kropką po każdym wyrazie

Kropkę stawiamy po każdej literze skrótu w sytuacji, gdy drugi lub każdy kolejny wyraz w skracanym wyrażeniu zaczyna się na samogłoskę (np. p.n.e. – przed naszą erą, m.in. – między innymi, p.o. – pełniący obowiązki). Niekiedy taki zapis wykorzystuje się w celu odróżnienia identycznych skrótów powstałych od innych wyrażeń (np. b.r. – brak roku [wydania] w odróżnieniu od br. – bieżącego roku). Koniecznie musisz pamiętać także o wymogu stawiania kropek po każdej literze przy inicjałach (np. J.K. – Jan Kowalski).

Skróty – odmiana i liczba mnoga

Zdecydowana większość skrótów w języku polskim jest nieodmienna. Nie dotyczy to jedynie skróconych form zawierających ostatnią literę danego wyrazu. W tym przypadku przy odmianie można zastosować odpowiednią końcówkę fleksyjną (np. dr [doktor] – dra [doktora]). W omawianej sytuacji dopuszczalne jest też postawienie kropki po ostatniej literze skrótu (dr [doktor] – dr. [doktora]).

Z kolei liczbę mnogą zazwyczaj tworzy się w odniesieniu do tytułów osób. Z reguły czyni się to poprzez podwojenie (np. o. franciszkanin – oo. franciszkanie). Jeśli w danym przypadku w grę wchodzą skróty wieloliterowe, można zastosować takie formy, jak dr dr Kowalski, Nowak albo drowie Kowalski, Nowak.

Najczęstsze problemy z poprawnym tworzeniem skrótów

Prawidłowe zapisywanie skrótów tylko w teorii może wydawać się łatwe. W praktyce tworzenie tego typu form wyrazowych może nastręczyć pewnych kłopotów nawet doświadczonym polonistom. Do najistotniejszych problemów zaliczamy:

• wieloznaczność niektórych skrótów (np. pw. – pod wezwaniem albo patrz wyżej) – poprawne rozszyfrowanie takich form jest możliwe tylko przy uwzględnieniu kontekstu zdania;
• możliwość zapisywania niektórych skrótów w różny sposób (np. fr. lub franc. – francuski; zca lub z-ca – zastępca);
• błędy związane z dopisywaniem znaków miękkości w skróconych wyrazach, które w pierwotnej formie miały zmiękczającą głoskę literę i (np. tysiąc – tys. [a nie tyś.]);
• niepoprawna pisownia niektórych skrótów z ukośnikiem, zamiast z kropką (np. n/Odrą zamiast n. Odrą).

Problemów z praktycznym stosowaniem skrótów jest znacznie więcej. Na szczęście w razie jakichkolwiek pytań czy wątpliwości zawsze możesz sięgnąć do odpowiedniego słownika albo poprosić specjalistę o radę.