Odmiana czasownika przez czasy w języku polskim
Czasownik jako samodzielna część mowy odmienia się przez szereg kategorii, m.in. przez czasy. Dzięki tej odmianie możemy precyzyjnie określić, czy dana czynność miała miejsce w przeszłości, odbywa się w chwili obecnej, czy dopiero nastąpi w przyszłości. Dowiedz się, jak wygląda odmiana czasownika przez czasy w języku polskim.
Odmiana czasownika przez czasy
Czas to kategoria językowa, która pozwala określić w czasie czynność, stan lub zjawisko, o których mowa w zdaniu.
W języku polskim wyróżniamy trzy podstawowe czasy, które umożliwiają precyzyjne określenie chronologii zdarzeń.
Dowiedz się, jak wygląda odmiana czasownika przez czasy.
Czas przeszły
Czas przeszły odnosi się do czynności lub stanów, które miały miejsce wcześniej w stosunku do mówienia o nich.
Czasowniki w czasie przeszłym mogą wyrażać czynności zakończone (aspekt dokonany) oraz czynności trwające, powtarzające się lub niedokończone (aspekt niedokonany).
Aspekt dokonany
W tym przypadku odmiana czasownika przez czasy wygląda następująco:
- (ja) przeczytałem/przeczytałam, napisałem/napisałam, zobaczyłem/zobaczyłam;
- (ty) przeczytałeś/przeczytałaś, napisałeś/napisałaś, zobaczyłeś/zobaczyłaś;
- (on/ona/ono) przeczytał/przeczytała/przeczytało, napisał/napisała/napisało, zobaczył/zobaczyła/zobaczyło;
- (my) przeczytaliśmy/przeczytałyśmy, napisaliśmy/napisałyśmy, zobaczyliśmy/zobaczyłyśmy;
- (wy) przeczytaliście/przeczytałyście, napisaliście/napisałyście, zobaczyliście/zobaczyłyście;
- (oni/one) przeczytali/przeczytały, napisali/napisały, zobaczyli/zobaczyły.
Aspekt niedokonany
Odmiana czasowników niedokonanych prezentuje się natomiast tak:
- (ja) czytałem/czytałam, pisałem/pisałam, patrzyłem/patrzyłam;
- (ty) czytałeś/czytałaś, pisałeś/pisałaś, patrzyłeś/patrzyłaś;
- (on/ona/ono) czytał/czytała/czytało, pisał/pisała/pisało, patrzył/patrzyła/patrzyło;
- (my) czytaliśmy/czytałyśmy, pisaliśmy/pisałyśmy, patrzyliśmy/patrzyłyśmy;
- (wy) czytaliście/czytałyście, pisaliście/pisałyście, patrzyliście/patrzyłyście;
- (oni/one) czytali/czytały, pisali/pisały, patrzyli/patrzyły.
Warto zauważyć, że formy czasowników w czasie przeszłym wskazują też na rodzaj gramatyczny podmiotu w zdaniu. W liczbie pojedynczej końcówki -em, -eś, -ł dotyczą bowiem rodzaju męskiego, końcówki -am, -aś, -a stosuje się do rodzaju żeńskiego. Rodzaj nijaki określa się tylko dla 3 osoby liczby pojedynczej. Na jego użycie wskazuje końcówka -o. W liczbie mnogiej natomiast końcówki –liśmy, -liście, -li odnoszą się do rodzaju męskoosobowego, a końcówki -łyśmy, -łyście, -ły wskazują na rodzaj niemęskoosobowy.
Trzeba też mieć świadomość, że w czasie przeszłym możliwe jest zastosowanie tzw. ruchomych końcówek. Cały zabieg polega na połączeniu zaimków osobowych z formą czasownika, np. jam zrobił/zrobiła, tyś zrobił/zrobiła, myśmy zrobili/zrobiły, wyście zrobili/zrobiły.
Czas teraźniejszy
Czas teraźniejszy jest formą odmiany czasownika oznaczającego czynności lub stany, które przebiegają równocześnie z mówieniem o nich.
Za jego pomocą opisujemy zatem to, co dzieje się teraz. Odmiana czasowników w czasie teraźniejszym wygląda następująco:
- (ja) czytam, piszę, patrzę, rozumiem;
- (ty) czytasz, piszesz, patrzysz, rozumiesz;
- (on/ona/ono) czyta, pisze, patrzy, rozumie;
- (my) czytamy, piszemy, patrzymy, rozumiemy;
- (wy) czytacie, piszecie, patrzycie, rozumiecie;
- (oni/one) czytają, piszą, patrzą, rozumieją.
Co istotne, formy czasu teraźniejszego da się utworzyć jedynie do czasowników niedokonanych. W przypadku tego czasu nie rozróżniamy rodzaju gramatycznego podmiotu w zdaniu.
Czas przyszły
Czas przyszły odnosi się do czynności, które mają się odbyć w najbliższym czasie lub ich realizacja jest zaplanowana.
Rozróżniamy dwie formy tego czasu: przyszły prosty oraz przyszły złożony.
Czas przyszły prosty
Czas przyszły prosty odnosi się do czynności, które wydarzą się w przyszłości i zostaną zakończone. Dotyczy on zatem czasowników, które mają aspekt dokonany. W tym przypadku nie rozróżnia się rodzaju gramatycznego podmiotu. Odmiana czasowników za pomocą czasu przyszłego prostego prezentuje się następująco:
- (ja) przeczytam, napiszę, zobaczę, zrozumiem;
- (ty) przeczytasz, napiszesz, zobaczysz, zrozumiesz;
- (on/ona/ono) przeczyta, napisze, zobaczy, zrozumie;
- (my) przeczytamy, napiszemy, zobaczymy, zrozumiemy;
- (wy) przeczytacie, napiszecie, zobaczycie, zrozumiecie;
- (oni/one) przeczytają, napiszą, zobaczą, zrozumieją.
Czas przyszły złożony
Czas przyszły złożony odnosi się do przyszłych czynności trwających, powtarzających się lub takich, których zakończenie nie jest określone. Tworzy się go przy użyciu dwóch słów: formy osobowej czasownika być w czasie przyszłym oraz imiesłowu przeszłego danego czasownika. Odmiana w czasie przyszłym złożonym wygląda następująco:
- (ja) będę czytał/czytała, będę pisał/pisała, będę patrzył/patrzyła;
- (ty) będziesz czytał/czytała, będziesz pisał/pisała, będziesz patrzył/patrzyła;
- (on/ona/ono) będzie czytał/czytała/czytało, będzie pisał/pisała/pisało, będzie patrzył/patrzyła/patrzyło;
- (my) będziemy czytali/czytały, będziemy pisali/pisały, będziemy patrzyli/patrzyły;
- (wy) będziecie czytali/czytały, będziecie pisali/pisały, będziecie patrzyli/patrzyły;
- (oni/one) będą czytali/czytały, będą pisali/pisały, będą patrzyli/patrzyły.
Możliwa jest też odmiana z zastosowaniem bezokolicznika, np. będę czytać, będziesz patrzeć, będziemy pisać, będą spać.
Podsumowanie
- W języku polskim wyróżnia się trzy czasy: przeszły, teraźniejszy oraz przyszły.
- Czas przeszły dotyczy czynności, które zakończyły się przed mówieniem o nich lub też powtarzają się i nie mają rezultatu.
- Czas teraźniejszy dotyczy czynności odbywających się w trakcie mówienia o nich.
- Czas przyszły odnosi się do czynności, które mają się odbyć w najbliższym czasie lub ich realizacja jest zaplanowana. Rozróżnia się dwie jego formy: czas przyszły prosty i złożony.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz