Co to jest fake news i jak go rozpoznać?

W dobie powszechnego dostępu do internetu i mediów społecznościowych każdego dnia docierają do nas setki wiadomości. Niestety, wśród tych prawdziwych istnieje też sporo takich, które mijają się z prawdą i wprowadzają czytelników w błąd. Tego typu informacje określa się mianem fake newsów. W tym artykule dowiesz się, czym dokładnie są fake newsy i jak je rozpoznać w gąszczu wiadomości, które docierają do nas każdego dnia.
Fake news – co to jest?
Fake news to celowo spreparowana lub zniekształcona informacja, której zadaniem jest wprowadzenie odbiorcy w błąd. Może być całkowicie bądź częściowo nieprawdziwa.
Tego typu treści publikowane są najczęściej w celu:
- osiągnięcia korzyści politycznych;
- pozyskania zysków finansowych (np. poprzez zwiększenie ruchu na stronie dzięki sensacyjnym nagłówkom);
- kreowania kontrowersji lub emocjonalnych reakcji.
Warto przy tym zaznaczyć, że niektóre treści – np. satyryczne lub parodystyczne – mogą przypominać fake newsy, choć ich celem nie jest dezinformacja. Zdarza się jednak, że są odbierane dosłownie.
Fake newsy pojawiają się zarówno w internecie, jak i w mediach tradycyjnych, jednak największe pole do ich rozpowszechniania dają media społecznościowe, gdzie treści rozchodzą się błyskawicznie, często bez uprzedniej weryfikacji.
Fake news a clickbait
Wiele fake newsów opiera się na clickbaitowych nagłówkach – czyli tytułach zaprojektowanych tak, by przyciągały uwagę i prowokowały do kliknięcia.
Problem pojawia się wtedy, gdy treść nagłówka nie ma związku z faktyczną zawartością materiału lub celowo przekłamuje kontekst. Choć clickbait sam w sobie nie musi oznaczać fake newsa, bardzo często stanowi jego integralną część.
Przykładowe clickbaity w połączeniu z fake newsami to:
- Szok! UE chce zakazać kawy i herbaty! Zobacz, od kiedy!
- Polacy nie będą mieli dostępu do swoich oszczędności! Nowe przepisy już w drodze!
- Lekarze biją na alarm: picie wody z kranu prowadzi do nowotworów!
Jak rozpoznać fake news?
Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich (IFLA) opracowała listę kryteriów ułatwiających identyfikację fałszywych treści.
Przedstawiamy główne założenia powyższej grafiki:
- weryfikuj źródło informacji – sprawdź, czy publikująca strona jest wiarygodna, jaka jest jej historia i czy ma transparentne cele;
- nie oceniaj treści po nagłówku – sensacyjny tytuł to zaledwie wierzchołek góry lodowej, dlatego zawsze czytaj całość materiału;
- sprawdź autora – zweryfikuj, czy autor artykułu jest podpisany z imienia i nazwiska oraz czy jest specjalistą w danym temacie;
- porównaj z innymi źródłami – upewnij się, czy w innych źródłach również podano te same informacje; brak zgodności może być sygnałem ostrzegawczym;
- sprawdź datę publikacji – zweryfikuj, czy informacja nie pochodzi sprzed kilku miesięcy lub lat i nie została wyrwana z kontekstu;
- zidentyfikuj potencjalną satyrę – niektóre treści mają charakter humorystyczny lub ironiczny – rozpoznanie tego może zapobiec nieporozumieniom;
- zwróć uwagę na własne uprzedzenia – często przyjmujemy za prawdę informacje, które potwierdzają nasze przekonania, to tzw. efekt potwierdzenia;
- skonsultuj się z ekspertem – w razie wątpliwości warto zwrócić się do niezależnego źródła lub specjalisty w danym temacie.
Na całym świecie pojawiają się różnego rodzaju organizacje, które zajmują się weryfikacją fake newsów. Przykładowo w Polsce organizacją, która zajmuje się fact-checkingiem, a w głównej mierze wypowiedziami polityków, jest Stowarzyszenie Demagog, które jest członkiem International Fact-Checking Network. Innym portalem, który porusza tematy dezinformacji i fake newsów w Polsce i na świecie, jest Fakenews.pl.
Fake news a działania marketingowe
W kontekście działań marketingowych rozpoznawanie i unikanie fake newsów to nie tylko kwestia etyki, lecz także skutecznej strategii komunikacyjnej. Dezinformacja może:
- podważyć wiarygodność marki, zwłaszcza jeśli zostanie nieświadomie powiązana z kontrowersyjnymi lub nieprawdziwymi treściami;
- generować kryzysy wizerunkowe, które wymagają kosztownych działań naprawczych i angażowania działów PR;
- zniekształcać obraz grupy docelowej, co utrudnia precyzyjne dopasowanie przekazu do odbiorców;
- zafałszować efekty kampanii reklamowych, szczególnie tych opartych na content marketingu lub reklamie natywnej.
Warto przy tym zauważyć, że niektóre marki celowo wykorzystują fabrykowane historie do budowania zasięgu – przykładem może być kampania Reserved, w której rzekoma Brytyjka szukała „Votka z Polski”. Kampania została zaplanowana jako emocjonalna opowieść, która zyskała ogromny rozgłos – zanim okazało się, że była elementem strategii promocyjnej.
Takie działania balansują na cienkiej granicy między kreatywnością a wprowadzaniem odbiorcy w błąd. Z jednej strony mogą przyciągać uwagę i wyróżniać markę w szumie informacyjnym. Z drugiej – niosą ryzyko utraty zaufania, które trudno odbudować. Jeśli odbiorcy poczują się oszukani, nawet najbardziej efektowna kampania może przynieść odwrotny skutek i doprowadzić do kryzysu wizerunkowego.
Podsumowanie
- Fake news to całkowicie lub częściowo fałszywa informacja, wprowadzająca czytelnika w błąd w konkretnym celu.
- Fałszywe wiadomości pojawiają się zarówno w internecie, mediach społecznościowych, jak i w tradycyjnych źródłach przekazu informacji.
- Rozpoznawanie fake newsów wymaga krytycznego podejścia do źródeł, treści i dat publikacji – pomocne są tu m.in. wskazówki organizacji IFLA.
- Clickbaitowe nagłówki często towarzyszą dezinformacji, wykorzystując emocje i sensację do przyciągania uwagi.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz