Pisownia wyrazów z rz i ż
Niemal każdy z nas choć raz w swoim życiu zetknął się z problemem, jak prawidłowo zapisać słowo, w którym występuje głoska oznaczana w dwojaki sposób. Wielu osobom nie lada kłopot sprawia choćby poprawna pisownia wyrazów z rz i ż. Ty także zaliczasz się do ich grona? Nasz artykuł rozwieje wszelkie wątpliwości!
Kiedy piszemy rz?
Pisownia rz jest poprawna wówczas, gdy w innych formach danego wyrazu bądź wyrazach pokrewnych można zaobserwować wymianę wspomnianej głoski na r (np. wierzyć – wiara, proporzec – proporca) lub rr (np. mirze – mirra).
Ponadto rz stawia się także zazwyczaj po następujących literach:
- b – brzeg;
- p – przodek;
- d – drzewo;
- t – patrzeć;
- w – np. wrzeciono;
- j – ujrzeć;
- ch – chrząszcz;
- g – np. grzać;
- k – np. krzew.
Od reguły istnieją jednak pewne wyjątki. Dotyczy to zwłaszcza występowania –sz po wymienionych spółgłoskach w niektórych wyrazach. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku m.in. takich wyrazów, jak: przedszkole, kształt, pszczoła, pszenica, wykształcenie.
Warto też mieć świadomość, że rz występuje zwykle w wyrazach zakończonych na -arz, -erz, -mistrz, -mierz (np. piekarz, kuśnierz, kapelmistrz, prędkościomierz).
Przeczytaj również
Kiedy piszemy ż?
Pisownia ż dotyczy przede wszystkim wyrazów, w których można zaobserwować wymianę tej głoski w innych formach danego słowa lub w wyrazach pokrewnych na następujące głoski:
- g – np. wstążka – wstęga, książka – księga;
- h – drużyna – druh, watażka – wataha;
- dz – koleżanki – koledzy, mosiężny – mosiądz;
- z – mażę – mazać, obrażać – obraza;
- ź – zamrażać – mroźny, porażenie – porazić;
- s – niżej – nisko, papież – papieski.
Poprawny jest również zapis ż w słowach, w których poprzedzają go litery: l (np. lżej); ł (np. małżeństwo); r (np. rżnąć), n (np. oranżada). Od reguły istnieją jednak pewne wyjątki, np. współrzędne, półrzadki.
Pisownia ż jest też typowa dla niektórych wyrazów rodzimych, takich jak: mżawka, gżegżółka, zawżdy, piegża, żal, kożuch, jak również partykuł zawierających -ż, -że (np. jakiż, jakże, wszakże). Odnosi się ona również do niektórych spójników oraz rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończonych na -aż, -eż (np. sprzedaż, młodzież).
Przeczytaj również
Ciekawostka – skąd się biorą problemy z pisownią rz i ż?
Konieczność zapisywania głoski [ž] jako jednoznak ż lub dwuznak rz wynika z uwarunkowań historycznych. Niegdyś w słowach, w których obecnie występuje rz, stawiało się samo r w formie zmiękczonej, czyli r’. To zmiękczenie działo się dzięki postawieniu zaraz po r tzw. jeru, czyli specyficznej samogłoski lub półsamogłoski, która już nie istnieje w języku polskim. Widać to na przykładzie choćby takich słów, jak morze, rzeka, kucharz, piekarz, które w dawnej polszczyźnie wymawiano odpowiednio jako mor’e, r’eka, kucharъ, piekarъ.
Zachodzące na przestrzeni wieków zmiany w artykulacji wyrazów z r’ doprowadziły ostatecznie do jego utwardzenia. Najpierw wspomniany dźwięk zaczęto wymawiać jako r przechodzące w słabo słyszalne ž (rž) – stało się to na przełomie X i XI wieku. Później stopniowo r zaczęło zanikać w wymowie, a w jego miejsce pojawiło się samo ž wymawiane jak istniejąca od stuleci w języku polskim głoska ż, ale zapisywane jako rz.
Co istotne, w niektórych przypadkach dochodzi do ubezdźwięcznienia głoski ž w formie rz. Dotyczy to wyrazów, w których dźwięk ten następuje bezpośrednio po bezdźwięcznej spółgłosce. I tak na przykład słowo krzak wymawiamy jako kszak, a wyraz pieprz jako piepsz.
Podsumowanie
- Problemy z zapisem rz i ż wynikają z uwarunkowań historycznych. Dwuznak rz jest pozostałością po występującym w dawnej polszczyźnie r’.
- Literę ż stawia się zazwyczaj wtedy, gdy w innych formach danego wyrazu wymienia się ona na g, h, d, dz, z, ź, s, h.
- Pisownię ż stosuje się także zazwyczaj po spółgłoskach l, r, ł i n.
- Dwuznak rz stawia się wówczas, gdy w innych formach danego wyrazu dochodzi do jego wymiany na r lub rr.
- Rz stawia się także zazwyczaj po spółgłoskach: p, b, d, t, j, w, ch, g, k.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz