Przecinek przed czy – kiedy należy go postawić?
W szkołach często zasady interpunkcji są upraszczane i uczniom przekazuje się informację, że nie rozdzielamy przecinkiem zdań złożonych współrzędnie połączonych spójnikami: i, bądź, tudzież, oraz, albo, lub, ni, ani, czy, zarazem. Niestety często w pamięć zapadają jedynie wyliczone spójniki, bez poprzedzającej je zasady. W rzeczywistości przed czy bardzo często stawiamy przecinek. Sprawdź, jak to działa.
Czy – jaka to część mowy?
Według Słownika języka polskiego PWN wyraz czy może pełnić trzy funkcje w języku polskim.
Po pierwsze, czy to partykuła zaczynająca zdanie pytajne bądź ekspresywne, mające formę pytajnego, np. Czy zrobisz to dla mnie?. Po drugie, czy może być spójnikiem łączącym zdania równorzędne, który ma na celu ukazanie wymienności członów, np. Wolisz kawę czy herbatę?. Po trzecie, czy może być spójnikiem wprowadzającym zdanie podrzędne o charakterze pytajnym, np. Nie wiem, czy to ma jakikolwiek sens.
Kiedy przed czy nie stawiamy przecinka?
Przecinka przed czy nie stawiamy, gdy używamy wyrazu w funkcji partykuły zaczynającej zdanie pytajne bądź spójnika łączącego zdania równorzędne. Dlatego poprawne są wymienione poniżej konstrukcje.
- Był jakiś dziwny, może smutny czy zmęczony.
- Na imprezę założę sukienkę czy kombinezon.
- Spotkajmy się jutro na jakąś kawę czy herbatę.
Zazwyczaj zdania przypominające powyższe nie sprawiają użytkownikom języka polskiego problemu, ponieważ są to zdania pojedyncze zawierające tylko jedno orzeczenie. Problem pojawia się, gdy w zdaniu czasownik w formie osobowej pojawia się więcej niż raz.
Ze szkoły pamiętamy, że orzeczenia powinniśmy oddzielać przecinkiem. Inaczej to jednak wygląda w przypadku zdań współrzędnie złożonych połączonych spójnikami łącznymi, rozłącznymi lub wyłączającymi, czyli: i, bądź, tudzież, oraz, albo, lub, ni, ani, czy, zarazem.
W takiej sytuacji przecinek nie jest konieczny, nawet jeśli w zdaniu występują dwa orzeczenia.
Dlatego poprawne będą zdania:
- Pójdziesz teraz na spacer czy zrobisz obiad?
- Chcesz wysłać e-mail czy może wolisz do niego zadzwonić?
- Pójdziesz tam sama czy mam iść z tobą?
Kiedy przed czy stawiamy przecinek?
Przede wszystkim przed czy stawiamy przecinek, gdy spójnik ten wprowadza zdanie podrzędne, ale to nie wszystko. Poniżej opisaliśmy sytuacje, w których przecinek przed czy jest niezbędny.
Kiedy czy wprowadza zdanie podrzędne
Jeśli czy jest spójnikiem wprowadzającym zdanie podrzędne, bezwzględnie należy postawić przed nim przecinek.
- Powiedz mi, czy chcesz ze mną pójść na spacer.
- Nie wiem, czy mam ochotę teraz się tym zająć.
- Wiesz może, czy znamy już termin oddania projektu?
Kiedy czy występuje po zdaniu podrzędnym
Zdania podrzędne należy oddzielać od zdań nadrzędnych przecinkami. Dlatego jeśli według ogólnych zasad przecinek przed czy nie powinien się pojawić, ale wcześniej wystąpiło wtrącenie, należy go postawić.
- Wolisz tę kawę, którą córka przywiozła mi z Grecji, czy herbatę, którą pijemy zawsze?
- Chciałabym dowiedzieć się więcej. Jakieś szczegóły, które pomogłyby mi w pracy, czy przykłady poprzednich rozwiązań bardzo by mi się przydały.
- Nie lubię takich sytuacji, które wprowadzają zamieszanie, czy nieoczekiwanych zwrotów akcji.
Kiedy czy występuje w zdaniu po raz drugi w tej samej funkcji
Podobnie jak w przypadku innych spójników, przed czy stawiamy przecinek, gdy pojawia się w zdaniu po raz drugi w tej samej funkcji.
Poprawne będą konstrukcje:
- Wolisz wodę czy sok, czy kawę?
- Idziesz z nami czy zostajesz, czy co?
- Zapytał, czy wolę kawę czy herbatę, czy wodę.
- Nie wiem, czy usmażyć rybę, czy ugotować zupę.
Przecinka przed czy powtórzonym w zdaniu nie stawiamy, gdy spójnik występuje w innej funkcji. Dlatego poprawne jest zdanie: Zapytali, czy wolę dostać podwyżkę, samochód służbowy czy darmowe wczasy.
Przecinek przed czy – jak zapamiętać zasady?
Najważniejsze jest to, by zapamiętać, że przed czy wprowadzającym zdanie podrzędne stawiamy przecinek, a przed czy łączącym zdania równorzędne już nie. Właśnie to jest najczęściej komunikowanym przez użytkowników języka polskiego problemem. Jeśli ma się kłopot z rozróżnieniem zdań podrzędnych od współrzędnych, warto spróbować po pierwszym członie zdania postawić sobie pytanie, na które odpowie drugi człon zdania.
W praktyce wygląda to tak:
- Nie wiem (czego?), czy to zrobię.
- Powiedz mi (co?), czy chcesz ze mną pójść na ten spacer.
- Zapytaliśmy użytkowników aplikacji (o co?), czy są zadowoleni z jej działania.
Jeśli bez problemu możemy postawić takie pytanie, prawdopodobnie zdanie, które na nie odpowie, będzie zdaniem podrzędnym. W przypadku zdań złożonych współrzędnie lub zdań pojedynczych takich pytań zazwyczaj nie ma. Mówiąc Chcesz tam iść czy wolisz zostać w domu?, nie jesteśmy w stanie postawić między pierwszym a drugim członem żadnego pytania. W razie wątpliwości co do interpunkcji w danym zdaniu, zawsze można skorzystać z pomocy słowników lub internetowych czy telefonicznych poradni językowych.
Podsumowanie
- Czy może być w zdaniu partykułą, spójnikiem rozłącznym stawianym między zdaniami równorzędnymi bądź spójnikiem wprowadzającym zdanie podrzędne.
- Przed czy łączącym zdania równorzędne nie stawiamy przecinka, nawet jeśli w zdaniu występują dwa orzeczenia.
- Przecinek przed czy stawiamy zawsze, gdy spójnik ten wprowadza zdanie podrzędne.
- Przecinek przed czy stawiamy, gdy spójnik występuje w zdaniu po raz drugi w tej samej funkcji.
Oceń artykuł:
Komentarze
Dziękuję. 🙂
Po upływie tego czasu sprawdź, czy ciasto jest wypieczone od środka. Czy , przed czy?
Tak, przed czy powinien pojawić się przecinek.