Budowa książki – z jakich elementów składa się książka?

Z czego składa się książka?

W zależności od rodzaju oprawy w budowie książki mogą pojawiać się dodatkowe detale, takie jak kapitałka, obwoluta czy tasiemka zakładkowa. Dodatkowo sam blok książki składa się często z wielu specjalnych materiałów uzupełniających, które mają ogromne znaczenie dla całej publikacji.

Okładka

Okładka to zewnętrzny element książki, trwale połączony z blokiem, który składa się z przedniej i tylnej karty oraz grzbietu, a jego podstawową funkcją jest ochrona wkładu książki. To na niej znajdują się elementy graficzne w postaci ilustracji, zdjęć czy innych elementów dekoracyjnych oraz tytuł dzieła i nazwisko autora.

Okładka książki to jednak coś więcej niż tylko warstwa ochronna – to wizytówka całego dzieła, mająca przyciągnąć uwagę czytelnika i opowiedzieć coś o treści książki bez użycia słów, dlatego warto zadbać o jej estetyczny i przemyślany projekt.

Grzbiet

Grzbiet książki to część, która łączy okładkę z blokiem książki i utrzymuje wszystkie kartki razem. Znajdują się na nim kluczowe informacje, takie jak tytuł, nazwisko autora i nazwa czy logo wydawnictwa, dzięki czemu łatwo zidentyfikować książkę na półce. Grzbiet może być płaski (często w miękkich okładkach) lub zaokrąglony (w twardych oprawach).

Blok książki i jego elementy

Blok książki, inaczej zwany wkładem, to wszystkie trwale połączone ze sobą kartki, na których zapisany jest tekst, stanowiące środek książki. Introligatorzy takie strony nazywają arkuszami papieru, które po złożeniu – sfalcowaniu – tworzą tzw. składki, a następnie łączone są poprzez sklejanie lub zszywanie. Wkład książki, poza arkuszami zadrukowanymi tekstem głównym dzieła, składa się również z kilku dodatkowych elementów, przede wszystkim:

• kart tytułowych – zwykle występujących jako tzw. dwójka lub czwórka tytułowa,
• materiałów uzupełniających – takich jak przypisy i bibliografia, aneks czy indeks,
• materiałów pomocniczych – np. spisu treści lub wykazu skrótów.

Wszelkie strony zawierające uzupełnienie tekstu głównego i ułatwiające jego zrozumienie są drugorzędne, a ich obecność zależy od samego wydawcy lub autora. Mogą znajdować się na początku lub na końcu książki.

Dwójka/czwórka tytułowa

Najważniejszym i niezbędnym elementem każdego bloku książki jest dwójka/czwórka tytułowa, w której skład wchodzą:

• strona przedtytułowa – zawierająca tytuł książki i nazwisko autora,
• strona kontrtytułowa (frontyspis) – przeznaczona na dedykacje, wprowadzenie, niekiedy całkowicie pusta,
• karta tytułowa – na niej znajduje się pełny tytuł, nazwiska autorów i tłumaczy, rok, miejsce i numer wydania, a także nazwa wydawnictwa oraz, jeśli to niezbędne, numer tomu,
• strona redakcyjna – prezentująca informacje na temat wydania książki, np. numer ISBN, dane wydawnictwa, a także nazwiska współautorów, tłumaczy, redaktorów i korektorów oraz składaczy.

Kapitałka

Kapitałka to ozdobny pasek materiału lub tkaniny, umieszczony na górnej i dolnej krawędzi grzbietu bloku książki. Pełni zarówno funkcję estetyczną, maskując połączenie bloku z grzbietem, jak i praktyczną, wzmacniając konstrukcję książki i chroniąc ją przed kurzem, choć nie jest elementem obowiązkowym.

Obwoluta

Obwoluta to zdejmowana osłona, zwykle wykonana z papieru, która zakładana jest na okładkę książki. Jej głównym zadaniem jest ochrona okładki przed zabrudzeniami i uszkodzeniami, ale pełni także funkcje dekoracyjne i informacyjne. Często zawiera atrakcyjną grafikę, opis książki lub informacje o autorze. Zastosowanie obwoluty podnosi standard publikacji i świadczy o staranności wydawcy.

Tasiemka zakładkowa

Zakładka w formie tasiemki to wąski pasek materiału, najczęściej jedwabny lub bawełniany, wszyty w grzbiet książki. Zadaniem zakładki jest umożliwienie czytelnikowi zaznaczania miejsca, w którym przerwał lekturę, bez potrzeby używania zewnętrznych przedmiotów. Tasiemka zakładkowa pełni nie tylko funkcję praktyczną, ale również estetyczną – często jest bowiem dopasowana kolorystycznie do projektu książki.

Budowa książki a jej oprawa

Można podzielić je m.in. na:

• oprawę prostą – blok i okładka łączone są bezpośrednio za pomocą drutu, zszywek, nici lub kleju,
• oprawę złożoną – tzw. dwugrzbietową, wkład i okładką połączone są poprzez specjalną wyklejkę, czyli podwójny arkusz papieru, który dodatkowo pełni funkcję dekoracyjną,
• oprawę specjalną – okładka i blok łączone są np. przy pomocy spirali czy listwy.

Oprawa prosta występuje zwykle w postaci oprawy miękkiej klejonej lub szytej, która może zostać wyposażona w tzw. skrzydełka zawierające informacje na temat autora czy jego pozostałych publikacji. Natomiast najczęstszą formą oprawy złożonej jest oprawa twarda, gdzie okładkę dodatkowo może zabezpieczać także obwoluta. Każda z opraw, w zależności od wyboru oraz wymagań autora, może zostać wykonana z wybranego materiału – grubszego papieru, kartonu, a nawet skóry.

Podobieństwa i różnice w budowie książek

Choć podstawowa budowa książki zawsze jest taka sama – okładka, grzbiet i blok – poszczególne elementy mogą różnić się w zależności od rodzaju publikacji. Części składowe wsadu książki, takie jak strony tytułowe czy spis treści, pojawią się w każdym dziele, natomiast przypisy, bibliografia lub aneks to jedynie nieobligatoryjne elementy.

Różnice w strukturze całej książki występować będą również pomiędzy publikacjami posiadającymi inne oprawy – jak już zostało omówione, budowa książki w oprawie prostej będzie inna niż ta w oprawie złożonej czy specjalnej. Wydawca wraz z profesjonalnymi introligatorami podejmuje decyzję, jaki rodzaj oprawy oraz dodatkowe elementy budowy książki będą odpowiednie dla danej publikacji.