Błędy fonetyczne – co o nich wiemy?

Czym jest błąd fonetyczny?

Każdy błąd językowy popełniony przez użytkownika narusza reguły i normy językowe obowiązujące w danym momencie w polszczyźnie. Można podzielić je na kilka kategorii, w tym błędy:

• gramatyczne,
• stylistyczne,
• leksykalne,
• fonetyczne.

Błędem fonetycznym nazywamy wymowę głosek w sposób niezgodny z ogólnopolską normą językową, a także nieprawidłowe akcentowanie wyrazów czy form wyrazowych oraz niewłaściwą intonację zdań.

Uznawane są one za jedne z najczęściej popełnianych przez użytkowników błędów, przede wszystkim w mowie potocznej.

Przykłady błędów fonetycznych

W wypowiedziach ustnych błędy fonetyczne pojawiają nieustannie i zwykle polegają one na:

• uproszczeniu grup spółgłoskowych, np. czmiel zamiast trzmiel;
• niewłaściwej wymowie głosek nosowych ą i ę, np. robiom zamiast robią;
• opuszczaniu głosek, np. gupi zamiast głupi;
• myleniu głosek, np. tranwaj zamiast tramwaj;
• redukcji głosek i grup głoskowych, np. miłoś zamiast miłość;
• przestawianiu kolejności głosek, np. zwrok zamiast wzrok.

Do błędów fonetycznych zalicza się również hiperpoprawność, czyli nadmiernie poprawną wymowę, niezgodną z normami językowymi. Przykładem takiej hiperpoprawności jest literowe odczytywanie głosek np. jabłko zamiast japko.

Za niepoprawne uznaje się także błędne akcentowanie np. zamiast napisalibyśmy wymowa napisalibyśmy z akcentem na „by” oraz  każdą niewłaściwą intonację w zdaniu, np. błędnie zaznaczony akcent zdaniowy. Dodatkowo błędy fonetyczne związane są również z nieprawidłowym tempem wymowy – zbyt szybkim, pozbawionym pauz, a przez to mniej zrozumiałym.

Przyczyny występowania błędów fonetycznych

Język polski uznawany jest za jeden z trudniejszych na świecie, nic więc dziwnego, że bywa on wyzwaniem nawet dla jego rodzimych użytkowników. Bardzo często osoby posługujące się polszczyzną nie znają postaci dźwiękowej danego wyrazu. Problematyczne mogą okazać się również zmiany językowe ogłaszane przez Radę Języka Polskiego, które zmuszają do nauczenia się nowych reguł i wyzbycia przyzwyczajeń.

Drugim bardziej problematycznym powodem występowania błędów fonetycznych jest brak staranności w wypowiedziach ustnych. Użytkownicy często pragną przyspieszyć swoją wypowiedź czy maksymalnie ją uprościć, a w konsekwencji dopuszczają się wielu pomyłek i uchybień. Powoduje to nie tylko zmniejszenie poprawności danej wypowiedzi, ale także negatywnie wpływa na jej zrozumiałość.

Niekiedy błędy fonetyczne wynikają również z podłoża dialektalnego i są rezultatem braku opanowania języka ogólnego przez osoby posługujące się gwarą. Do takich błędów gwarowych zaliczyć można m.in. wymowę psowi zamiast psu, asynchroniczną wymowę spółgłosek wargowych miękkich np. psiwo zamiast piwo oraz wymowę typu kedy zamiast kiedy.

Skutki popełniania błędów w wymowie

Popełnianie błędów fonetycznych powoduje zniekształcenie przekazu, a w konsekwencji może prowadzić do jego niezrozumienia. Przykładowo jeśli zapomnimy o prawidłowej intonacji zdania podczas zadawania pytania, odbiorca może odczytać wypowiedź jako stwierdzenie i nie odpowiedzieć na nie. Zdanie pytające: [czy] zostawiłam na stole portfel? bez odpowiedniej intonacji może zostać zrozumiane jako zdanie oznajmujące: zostawiłam na stole portfel.

Skomplikowane dla użytkowników języka polskiego od lat okazuje się poprawne umiejscowienie akcentu w wyrazie. Normy językowe uwzględniają różne sposoby akcentowania, w zależności od pochodzenia wyrazu, dlatego, aby zminimalizować ryzyko popełnienia błędu, warto zapoznać się z obowiązującymi w polszczyźnie zasadami.

Prawidłowe akcentowanie pozwoli odróżnić rodzimego użytkownika języka od osób przyjezdnych, ma więc duże znaczenie w budowaniu tożsamości kulturowej.

Jak unikać błędów fonetycznych?

Sposobem na zwiększenie poprawności własnych wypowiedzi i wyzbycie się błędnych przyzwyczajeń jest przede wszystkim skrupulatne śledzenie i nauka norm obowiązujących w języku polskim.  Znajomość zasad ułatwi codzienne tworzenie poprawnych wypowiedzi i pozwoli na szybsze rozpoznanie błędu.

Istotnym czynnikiem wpływającym na prawidłową wymowę głosek jest również skupienie użytkownika oraz brak pośpiechu. Jak już zostało wspomniane, znaczna część błędów fonetycznych wynika z nieuwagi mówiącego, a także z niepotrzebnego skracania wyrazów. Ważne zatem, aby zawsze kierować się aktualnymi normami językowymi i dbać o należytą staranność podczas wypowiedzi.

Fonetyka języka polskiego – skąd czerpać wiedzę?

Zasady fonetyczne obowiązujące w języku polskim, które pozwolą na uniknięcie błędów, uwzględnione zostały m.in. w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN Andrzeja Markowskiego, a także w Wielkim słowniku języka polskiego PAN dostępnym online. Podana została w nich prawidłowa wymowa każdego z uwzględnionych w słowniku wyrazów, dzięki czemu użytkownik może sprawdzić zarówno sposób wymawiania danych głosek, jak i ich akcentowania.

Dla osób spragnionych bardziej szczegółowych informacji dobrym źródłem wiedzy będzie także podręcznik pt. Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego Danuty Ostaszewskiej oraz Jolanty Tambor, w którym uwydatnione zostały zależności między pisownią a wymową, a także przykłady wymowy poszczególnych wyrazów.