Zaimek się – czym jest i jak go stosować w zdaniu?
Zazwyczaj używamy go bezwiednie. Jesteśmy na tyle przyzwyczajeni do jego obecności w naszym języku, że zupełnie nie zwracamy na niego uwagi. Jednak jeśli chcesz pisać i mówić poprawnie, warto bliżej się mu przyjrzeć. O czym mowa? O zaimku się! Chcesz się przekonać, do czego służy, jakie miejsce najchętniej zajmuje w zdaniu i kiedy używamy go błędnie? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na te pytania.
Czym jest zaimek się?
Zaimek się często nazywany jest zaimkiem zwrotnym, a to dlatego, że odnosi się do podmiotu zdania.
Spróbujmy przeanalizować przykład: Kasia poszła się uczesać. W tym zdaniu jednoznacznie widzimy, że przedmiotem czesania jest sama Kasia, która równocześnie jest wykonawcą czynności, czyli osobą czeszącą.
W Słowniku języka polskiego PWN przeczytamy: „zaimek zwrotny – zaimek wskazujący, że wykonawca czynności sam jej podlega”. Zatem zamiast powiedzieć, że Kasia czesze samą siebie, po prostu użyjemy zaimka się.
Ten krótki wyraz zatem w zdaniu pełni funkcję dopełnienia, chyba że jest częścią składową czasownika, o czym przeczytasz w ostatniej części artykułu.
Jakie jest miejsce zaimka się w zdaniu?
Morfem się jest nieciągły, czyli występuje po odstępie, nie piszemy go łącznie z żadnym innym wyrazem. Ponadto jest cząstką ruchomą, co oznacza, że nie ma ustalonej niezmiennej, stałej pozycji w zdaniu.
W związku z tym możemy zaimek się umieścić przed czasownikiem lub po nim. Trzeba jednak pamiętać, że zaimka zwrotnego nie powinniśmy umieszczać na początku zdania. Na końcu zaś może się znaleźć jedynie wtedy, gdy zdanie zawiera tylko czasownik. Lepiej powiedzieć czy napisać: Niemowlę się obraca niż Niemowlę obraca się.
Dlaczego pozycja zaimka zwrotnego w zdaniu ma takie znaczenie? Przede wszystkim ma to związek z akcentem wyrazowym. Gdybyśmy zaczęli zdanie od się, zaimek ten połączy się z innym wyrazem, by stworzyć zestrój akcentowy. Jednosylabowe słowo na początku zdania jest bowiem nieakcentowane. Zmieniając zaś akcent, podkreślamy inne fragmenty wypowiedzi, a więc pojawiają się i różnice semantyczne.
Najlepiej będzie zatem, gdy zaimek zwrotny umieścimy przed czasownikiem, niekoniecznie jednak tuż przed nim. Choć dziś stawianie się na końcu zdania zyskuje coraz większą popularność, niezupełnie jest poprawne i brzmi dobrze.
Zaimek się a sobie
Jaka jest różnica między się a sobie/siebie? Po pierwsze, jak już pisaliśmy, niektóre czasowniki zawierają na stałe zaimek się. Na przykład w zdaniu Przyglądam się sobie oba zaimki pełnią zupełnie inną funkcję. Otóż się jest częścią składową orzeczenia, natomiast sobie jest dopełnieniem dalszym, czyli dookreśla czynność. Dopełnienie to jest wyrażone zaimkiem ja w celowniku.
Po drugie, oba zaimki zastosowane w zdaniu, w którym występuje podmiot szeregowy czy towarzyszący lub wyrażony w liczbie mnogiej, mają odmienne znaczenia. Dla przykładu: zdanie Ola i Basia się czeszą może oznaczać zarówno, że każda z nich czesze siebie, jak i że czeszą się nawzajem. Kiedy zaś powiemy Ola i Basia czeszą siebie, odbiorca nie będzie miał wątpliwości co do tego, że Ola czesze się sama, tak jak jej koleżanka.
Zaimek się a czasownik w stronie zwrotnej
Jak już pisaliśmy, zaimek się łączy się z czasownikami i wówczas mamy do czynienia z czasownikami w stronie zwrotnej. Czasownik w stronie zwrotnej zaś to taki, który oznacza, że wykonawca czynności i jej podmiot to ta sama osoba.
Nie każdy czasownik zawierający zaimek się jest jednak czasownikiem zwrotnym. Dla przykładu: zakochać się nie oznacza zakochać się w samym sobie, a bać się to przecież nie bać się samego siebie, tak jak obejrzeć się to nie obejrzeć siebie.
Przykłady wyrażeń z użyciem zaimka się
W związku z tym, że pozycja zaimka zwrotnego w zdaniu nie jest stała, szyk zdania z jego użyciem może być różny. Poniżej przedstawiamy kilka przykładów poprawnego umieszczenia zaimka się w wypowiedzeniu.
Jak się masz?
Piotr przygląda się Klaudii.
Interesuję się filozofią.
Franek mi się przygląda.
Kiedy się zobaczymy?
Przyjrzyj mu się uważnie.
Boicie się wilków?
Jutro znów się spotkamy.
Robert właśnie się przebiera.
Franek nieźle się przestraszył.
Jak widać w powyższych przykładach, pozycja się w zdaniu jest zmienna. Do właściwego umieszczenia tego zaimka potrzebna jest dobra intuicja językowa, pewne obycie, teoria to jednak podstawa. Zatem zachęcamy do czytania dobrych teksów literackich, jak i do sięgania po porady fachowców.
Podsumowanie
- Zaimek się jest nazywany zwrotnym i razem z czasownikiem tworzy stronę zwrotną, w której podmiotem i przedmiotem czynności jest ta sama osoba.
- Niektóre czasowniki na stałe zawierają zaimek się, wówczas jednak nie tworzą strony zwrotnej.
- Miejsce zaimka się w zdaniu nie jest stałe, jest to bowiem morfem nieciągły oraz ruchomy.
- Zaimka się nie należy umieszczać na początku zdania oraz na jego końcu, jeśli nie składa się z samego czasownika.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz