Dzielenie wyrazów – jak robić to poprawnie?

Dlaczego poprawne dzielenie wyrazów ma znaczenie?

Jest przydatne przy dłuższych, wyjustowanych tekstach, np. w książkach, artykułach prasowych czy e-bookach.

Dzięki właściwemu podziałowi słów na końcach wiersza unikamy nieestetycznych luk oraz trudności w odczytywaniu treści przez czytelnika. Warto zatem zwrócić uwagę na to, jak dzielimy wyrazy, aby utwór był klarowny i prezentował się profesjonalnie.

Właściwe dzielenie słów wpływa również na szybkość czytania oraz zrozumienie przekazu zawartego w tekście, co stanowi niebagatelny atut publikacji. Natomiast jeśli słowa są źle podzielone, może to doprowadzić do błędnej interpretacji treści lub powodować zaburzenia w komunikacji na linii autor–czytelnik.

Zasady dzielenia wyrazów – jakie należy stosować?

W języku polskim istnieją dwa kryteria dotyczące przenoszenia wyrazów do nowego wersu:

• fonetyczne (zgodnie z podziałem na sylaby, np. roz-mo-wa);
• morfologiczne (uwzględniającej budowę, tj. rdzeń i przedrostek, np. roz-mowa).

Pamiętajmy przy tym, że w języku polskim sylaba składa się z jednej lub kilku liter, a jej ośrodek stanowi samogłoska. W tym celu należy unikać dzielenia wyrazów w taki sposób, aby na końcu linii pozostała pojedyncza litera – zarówno samogłoska, jak i spółgłoska. Wyjątkiem są tu dwuliterowe przyrostki (np. -by), które można oddzielić od reszty słowa.

Wyrazy i jednostki niepodzielne

Zgodnie z zasadami języka polskiego nie dzieli się:

• wyrazów jednosylabowych, np. gra, ból, nos, kwik, łoś, dąb;
• literowych połączeń oznaczających jedną głoskę (sz, rz, cz, dz, dź, dż, ch oraz dzi), np. du-szek;
• połączeń spółgłoski, litery „i”, oznaczającej jej zmiękczenie, oraz samogłoski, np. dzie-ci;
• dwugłosek w obrębie jednej sylaby (au, eu), np. astro-nau-ta, pau-za.

Grupy spółgłoskowe

Jeśli wyraz zawiera grupę spółgłosek, czyli sąsiadujące ze sobą spółgłoski, należy zastosować się do poniższych zasad:

• grupę spółgłosek możemy przenieść w całości do nowego wersu lub podzielić, pamiętając jednak, aby co najmniej jedna ze spółgłosek znalazła się w przeniesionej części wyrazu, np. i-skra czy is-kra, nie iskr-a;
• grupy spółgłoskowe, których nie dotyczy kryterium morfologiczne, należy podzielić w taki sposób, aby część przeniesiona do nowego wiersza mogła rozpoczynać polski wyraz, np. ocem-brować, nie oce-mbrować, gdyż w języku polskim nie występują wyrazy rozpoczynające się od mbr;
• obowiązkowo przenosimy część wyrazu zawierającego dwie jednakowe litery umieszczone obok siebie, np.: man-na, get-to, net-to, ter-roryzm*.

* Wyjątkiem jest reguła mówiąca o tym, że kryterium morfologiczne, a więc uwzględniające przedrostek i rdzeń, jest nadrzędne wobec zasady rozdzielania tych samych liter, dlatego wyraz „wyssać” należy podzielić na „wy-ssać”, nie „wys-sać”.

Wyrazy złożone

Jeśli w wyrazie złożonym występuje element łączący -o-, -i-, -y-, pozostawiamy go przy pierwszej części wyrazu, np. pasi-brzuch, szaro-bury, desko-rolka, jęczy-dusza.

Podwójne nazwy, nazwiska lub wyrazy pospolite, połączone dywizem, należy rozdzielać w taki sposób, aby przeniesienie przypadało na łącznik, np. słodko-/-kwaśny (dywiz należy postawić również na początku przeniesionego wersu).

Rozdział przedrostka od rdzenia

Odmienną kategorię dzielenia wyrazów stanowi rozdział przedrostka od rdzenia. W tym przypadku kryterium morfologiczne ma pierwszeństwo przed fonetycznym, gdy podział wyrazu na sylaby nie pokrywa się z podziałem uwzględniającym rdzeń i przedrostek.

Ma to miejsce dla przedrostków kończących się spółgłoską (roz-, przeciw-, ob-, nad-, przed-, wez-, naj-, bez-, od-, pod-, wes-), jak i samogłoską (po-, nade-, wy-, prze-, na-, do-, o-, obe-, przy-, u-, za-), np.: roz-weselić, pod-płomyk, przy-pływ, nad-chodzić.

Dodatkowe wytyczne dotyczące dzielenia wyrazów

Kontynuując nasze rozważania, nie sposób nie wspomnieć o mniej znanych sytuacjach, w których nie należy przenosić do następnego wiersza, np.:

• liczb w zapisie cyfrowym (8 000 000);
• liczb ze znakiem proporcji (skala 1:25 000);
• inicjału imienia i nazwiska (J. Nowak, A. Kowalska);
• dat w zapisie cyfrowym (01.09.2022, 14 VII 1789);
• skrótowców pisanych z wielkich liter (WIBOR, PAN, PZMot);
• końcówki będącej za apostrofem (dress code’em, Kerry’ego);
• elementów tworzących logiczną całość (II wojna światowa, Karol XVI Gustaw, t. LVIII, str. 248);
• miar, skrótów, symboli, liczb, przy których użyto ukośnika, jak i skrótu jednostki miary (50 km/h, 10 zł/kg, 2/3, 500 zł, 120 cm3).

Pomoc oprogramowania przy dzieleniu wyrazów

Aby włączyć tę funkcję, należy przejść na kartę Układ, a następnie z grupy poleceń wybrać Dzielenie wyrazów > Automatyczne.

Trzeba jednak zwrócić uwagę na język ustawiony w programie – jeśli będzie inny niż ten, w którym piszemy, automatyczne dzielenie wyrazów nie zadziała poprawnie.

Wypada również wspomnieć o stronach internetowych oferujących usługę automatycznego dzielenia tekstu. Przykładem takiej witryny może być Ushuaia – wystarczy wpisać wyraz w odpowiednie pole, a serwis zajmie się resztą.

Pamiętajmy przy tym jednak, że żadne narzędzie nie jest w 100% nieomylne, dlatego zawsze warto sprawdzić wynik działania programu i ewentualnie dokonać korekt we własnym zakresie.