Pisownia wyrazów z ó i u
Wiele osób ma problem z prawidłowym zapisywaniem rozmaitych wyrazów. Mniej lub więcej trudności nastręcza m.in. poprawna pisownia słów z ó i u. Niejednokrotnie łamiesz sobie głowę nad tym, czy w danym przypadku należy zastosować tzw. u zwykłe czy też o z kreską? Sprawdź koniecznie, co na ten temat mówią obowiązujące reguły ortograficzne!
Poprawny zapis wyrazów z u i ó – geneza problemu
Samogłoski u i ó to dwie zupełnie odmienne głoski, które jednak łączy taka sama wymowa.
Musisz mieć jednak świadomość, że nie zawsze były one wypowiadane w identyczny sposób. Język polski na przestrzeni wieków ulegał rozmaitym przekształceniom. To zaś znalazło swoje odzwierciedlenie także w zmianie sposobu artykułowania słów zawierających tzw. o z kreską.
W swej zasadniczej istocie samogłoska ó ma więcej wspólnego z głoską o niż u. Stanowi ona bowiem pozostałość po tzw. długim o (ō). W dawnej polszczyźnie występowało zjawisko iloczasu, czyli różnej długości dźwięku wypowiadanych samogłosek. W wyniku różnorodnych procesów fonetycznych zaczęło ono zanikać około XVI wieku. To doprowadziło do przemiany ō w o pochylone, zapisywane jako ou. Początkowo głoska ta brzmiała jak o wpadające w u. Na przełomie XIX i XX wieku doszło jednak do ujednolicenia wymowy u i ó. Pozostał jednak odmienny zapis obu głosek, który dla wielu osób okazuje się bardzo problematyczny.
Przeczytaj również
U – zasady pisowni
Litera u w wyrazach znajduje zastosowanie w różnych przypadkach. Najczęściej dotyczy to:
- Słów z różnymi przyrostkami nierzadko wskazujących na zdrobnienia i spieszczenia bądź zgrubienia rzeczowników/przymiotników, tj.:
- -ula, -ulek, -uleńka, -ulka, -ulo (np. matula, księżulek, babuleńka, kulka, mężulo);
- -uch, -uchna, -uchny (np. maluch, matuchna, leciuchny);
- -us, -usia, -uszek, -uszka, -uszko, -uś, -uśki, -utki (np. dzikus, mamusia, fartuszek, kaczuszka, dzidziuś, maluśki, słodziutki);
- -unek, -unia, -unio, -uńcia (np. rachunek, babunia, dziadunio, córuńcia);
- Form czasu teraźniejszego zakończonych na: -uję, -ujesz, -uje, -ujemy, -ujecie (np. rysuję, malujesz, snuje, pakujemy, dziękujecie);
- Na początku wielu wyrazów (np. ul, udo, uczynić, uważać, uśpić);
- Zawsze na końcu wyrazów (np. malunku, podarunku, przypadku).
Literę u należy postawić również w wyrazach, w których zastosowanie ó nie miałoby żadnego uzasadnienia. Prawidłowa jest zatem pisownia u w przypadku takich wyrazów, jak np. pusty, kubek, kubeł, guma, chrust, bluszcz, kapusta, rura itp.
Poprawny jest też zapis z u wyrazów uznawanych za wyjątki, takich jak skuwka, wsuwka, zasuwka. Słowa te bowiem pochodzą od czasowników zawierających w swojej podstawowej formie u zwykłe (kuć, wsuwać, zasuwać).
Przeczytaj również
Ó – zasady pisowni
Literę ó stosujemy w wyrazach:
- w których dochodzi do wymiany ó na o, e lub a w innych formach tego samego słowa (np. przyniósł – przyniosę, czwórka – czworo, przyjaciel – przyjaciółka, wiózł – wieźć, powtórzyć – powtarzać, skrót – skracać);
- zakończonych na -ów, -ówka, -ówna (np. chłopców, psów, pocztówka, rogówka, Lisówna, Malcówna);
- w których pisownia ó jest uwarunkowana względami historycznymi – w takiej sytuacji musimy po prostu zapamiętać pisownie danych wyrazów (np. róża, chór, król, córka).
O z kreską rzadko stawia się na początku wyrazu. Możemy wymienić jednak kilka słów, w których mamy do czynienia z tą sytuacją. Dotyczy to takich wyrazów, jak: ósmy, ósemka, ów, ówczesny, ówcześnie, ówdzie.
Podsumowanie
- Głoska ó jest pozostałością po występującym w dawnej polszczyźnie długim o (ō). Ujednolicenie jej wymowy z głoską u nastąpiło na przełomie XIX i XX wieku.
- Literę u należy stawiać w wyrazach będących zgrubieniami bądź zdrobnieniami rzeczowników lub przymiotników, a także w formach czasu teraźniejszego zakończonych na -uj.
- Litera u występuje na początku wielu wyrazów i zawsze na końcu wyrazów.
- Pisownia ó dotyczy słów, w których dochodzi do wymiany ó na o, e lub a.
- Poprawny jest zapis z ó słów zakończonych na -ów, -ówka, -ówna.
Oceń artykuł:
Dodaj komentarz