Rodzaje pisma w polskiej typografii

Pismo proste na co dzień

Wykorzystywane jest zwykle w tekście głównym danego dzieła czy dokumentu ze względu na jego prostą i wyrazistą formę. Przykładowo: Tak wygląda zdanie napisane pismem prostym.

Wszystkie znaki w piśmie prostym posiadają jednolity, proporcjonalny kształt i cechują je bardzo dobre właściwości optyczne. Pismo to jest więc doskonale czytelne, dzięki czemu nawet przeczytanie długich fragmentów nie sprawia odbiorcy żadnego problemu.

Często jest uważane za jedną z form antykwy, czyli kroju opartego na alfabecie łacińskim. Uważa się je zwykle za podstawową formę, używaną w niemal każdym piśmie drukarskim.

Wprowadzanie wyróżnień w tekście, czyli dodatkowe odmiany pisma

Obok formy prostej w języku polskim stosuje się także kilka rodzajów pisma, które służą wyodrębnieniu konkretnych elementów w tekście głównym i nadaniu im innego wyglądu. Do takich celów stworzone zostały pisma:

• pochylone,
• półgrube,
• rozstrzelone
• wersalikowe,

Każda z tych odmian różni się między sobą poszczególnymi elementami wizualnymi, dlatego ich użycie w tekście nawet w bliskiej odległości umożliwia czytelne zaprezentowanie przekazu. Znajomość docelowych funkcji wszystkich rodzajów pisma wpływa nie tylko na prawidłowe tworzenie tekstów, ale także na ich właściwe rozumienie oraz interpretację.

Poniżej prezentujemy, jak wyglądają wszystkie wymienione odmiany pisma:

Pismo pochyłe – kursywa

Często używaną odmianą pisma jest kursywa, charakteryzująca się niewielkim nachyleniem, najczęściej w prawo pod kątem ok. 2–20 stopni. Służy głównie do wyróżnienia konkretnych wyrazów lub fragmentów zdań i wyodrębnienia ich graficznie na tle tekstu napisanego pismem prostym. Kursywa może wyglądać następująco: pismo pochyłe służy do wyróżnień w tekście głównym.

Kursywa jest znacznie mniej czytelna i przyjemna dla oka, dlatego tekst złożony w całości znakami pochylonymi mógłby zmęczyć czytelnika i spowolnić proces czytania. W związku z tym w języku polskim ustalone zostały zasady używania kursywy, które ułatwiają jej stosowanie. Pismo pochyłe wykorzystuje się więc m.in. do oznaczenia:

• tytułów książek, filmów, utworów, np. film Chłopi;
• didaskaliów, np. Mężczyzna wychodzi z pokoju, trzaskając drzwiami;
• wyrażeń i wyrazów w językach obcych, np. łac. a priori;
• wydzielonych cytatów, np. Stajesz się odpowiedzialny na zawsze za to, co oswoiłeś (Antoine de Saint-Exupéry, Mały książę);

W zależności od rodzaju publikacji autor może zdecydować się również na użycie kursywy w dedykacjach, przemowach czy mottach. Często pochyłe pismo znajduje zastosowanie także w beletrystyce, gdzie służy oznaczeniu myśli postaci lub imituje ręczny charakter pisma, np. w składzie listów.

Pisma półgrube i rozstrzelone – do czego służą?

Nieco mniej charakterystyczne dla przeciętnego czytelnika okazują się pismo półgrube o zwiększonej grubości kresek oraz pismo rozstrzelone. To pierwsze cechuje gruba, wyrazista linia, dzięki czemu dane znaki są jeszcze bardziej widoczne i wyróżniają się na tle tekstu prostego, tak jak w zdaniu: najważniejsze informacje w tekście składane są pismem półgrubym.

Z kolei pismo rozstrzelone tworzy się poprzez dodanie odpowiedniej wielkości odstępów pomiędzy literami, proporcjonalnych do wielkości fontu. Takie zwiększenie światła międzyznakowego w tekście nie może być zbyt duże, by wyraz pozostał czytelny, ani zbyt małe, co z kolei nie przyniosłoby pożądanego efektu.

Pismo półgrube stosuje się zwykle przy tytułach i podtytułach, a także podpisach. Niekiedy mocniejszego akcentu wymaga również pojedynczy wyraz czy zdanie w tekście głównym, zwłaszcza jeśli zależy nam na mocnym podkreśleniu danego fragmentu, np. w tekstach marketingowych. Natomiast pismo rozstrzelone pełni funkcję uwypuklenia wybranego wyrazu, służy zatem do wyrażania emfazy.

Duże litery w tekście – wersaliki i kapitaliki

Stosuje się je przede wszystkim do wyodrębnienia:

• nagłówków i tytułów, np. na plakacie filmowym APOLLO 13;
• nazw własnych, np. Słownik języka polskiego PWN;
• kluczowych terminów, np. UX design.
  

Użycie pisma wersalikowego wskazuje na rangę danego fragmentu i pomaga przyciągnąć uwagę czytelnika, a następnie rozpoznać strukturę tekstu, tak jak w przypadku zdania, pełniącego funkcję tytułu: WSZYSTKO, CO MUSISZ WIEDZIEĆ O WERSALIKACH. W zależności od stylu danego dzieła majuskuły mogą być wykorzystywane również do podkreślenia znaczenia całego zdania lub cytatu – jednak im dłuższy tekst złożony takimi literami, tym mniejsza czytelność całego przekazu.

Z kolei pismo kapitalikowe przypomina kształtem wersaliki, a jego wielkość jest zbliżona do wysokości wybranego kroju i stopnia pisma. Znaki te są zatem niższe niż wersaliki, jednak nadal wyglądają jak duże litery, dzięki czemu można stosować je w wymienionych wyżej sytuacjach przy jednoczesnym zachowaniu subtelnego wyglądu tekstu.

Kapitaliki są znacznie delikatniejsze i mniej absorbujące, dlatego warto wykorzystać je do wyróżnienia dłuższych fragmentów tekstu. Litery te sprawdzą się także jako pierwszy znak na początku rozdziału, gdzie nie będą nadmiernie rzucać się w oczy.

Dlaczego warto stosować różne rodzaje pisma?

Zarówno testy drukowane, jak i te znajdujące się w Internecie, powinny być zawsze tworzone zgodnie z normami językowymi i typograficznymi, obowiązującymi w danym kraju. Zwiększy to ich jakość oraz pozytywnie wpłynie na estetykę. Umiejętne posługiwanie się poszczególnymi odmianami pisma, a co za tym idzie stosowanie ich zawsze zgodnie z zasadami, pozwoli zachować spójność tekstu przy jednoczesnym wyróżnieniu wybranych fragmentów.

Tekst złożony odpowiednią odmianą pisma będzie czytelny i zrozumiały dla czytelnika, co z kolei wpłynie na jego wartość. Przed przekazaniem artykułu do publikacji warto zatem zapoznać się z zasadami edytorskimi i typograficznymi oraz wybierać te rodzaje pisma, które pomogą nam zyskać uwagę czytelnika, bez zmniejszenia czytelności tekstu.