Jak napisać baśń – cechy, wyznaczniki i instruktaż

Czym jest baśń?

Ponadto utwory epickie cechują się określoną fabułą oraz przyczynowo-skutkowym układem zdarzeń.

Najczęściej epika to utwory pisane prozą, nie jest to jednak regułą – wspomnijmy choćby naszą epopeję narodową, która jest wierszowana. Narrator w baśniach jest najczęściej trzecioosobowy, nie bierze udziału w wydarzeniach, lecz opisuje wszystko z perspektywy niezależnego obserwatora, który niczego o sobie nie mówi.

Cechy baśni

I tutaj jednak pojawiają się wyjątki – w twórczości Hansa Christiana Andersena znajdziemy baśń pt. Słowik, której akcja rozgrywa się w Chinach.

Choć przedstawiony świat jest raczej miejscem realistycznym, w baśniach pojawiają się elementy fantastyczne, np. mówiący i myślący ptak czy magiczne przedmioty. Występują one w świecie przedstawionym w sposób naturalny, nie dziwią bohaterów, granica między tym, co realistyczne a magiczne jest płynna.

Do cech charakterystycznych dla baśni warto zaliczyć również szczęśliwe zakończenie. W tych utworach zło jest przeciwstawione dobru, świat jest często czarno-biały, a walka dobra ze złem kończy się zwycięstwem dobra, negatywni bohaterowie natomiast zostają ukarani. Baśń nie zawiera morału, typowego dla bajki, jednak wypływa z niej ogólne przesłanie, np. że chciwość musi zostać ukarana, a dobroć serca nagrodzona.

W baśni, która bywa też nazywana klechdą, prezentowany jest ludowy światopogląd – przyroda ma charakter antropomorficzny, normy moralne są dość oczywiste, choć nieskodyfikowane, bohaterowie zawsze zakładają dobre intencje innych ludzi, brak w nich nieufności, siły nadprzyrodzone zaś ingerują w świat postaci realistycznych w sposób niebudzący zdziwienia.

Pisanie baśni w 9 krokach

Jak napisać własny utwór? Podpowiemy, od czego zacząć i na co warto zwrócić uwagę.

1. Stwórz plan wydarzeń

Zanim zaczniesz pisać, warto wykreować bohaterów i przeciwności, z którymi będą musieli się zmierzyć w drodze do szczęścia. Stworzenie planu wydarzeń pomoże Ci sprawnie napisać tekst właściwy oraz uporządkować go. Pamiętaj, by zawrzeć w nim ingerencję sił nadprzyrodzonych oraz szczęśliwe zakończenie.

2. Zarysuj świat przedstawiony

We wstępie baśni przedstaw czas, miejsce akcji i główne postaci. Warto zacząć od: „Dawno, dawno temu…” lub „Za siedmioma górami, za siedmioma rzekami żyła sobie…”, które to sformułowania przypominają o nieokreśloności czasu i miejsca zdarzeń.

3. Podążaj za planem wydarzeń

Gdy już napiszesz wstęp, kolejne kroki podpowie Ci plan ramowy. Dzięki temu nie pominiesz istotnych elementów i nie zboczysz z właściwego tematu.

4. Używaj przymiotników i opisów, gdy chcesz spowolnić akcję

Plastyczne opisy dzięki przymiotnikom pozwolą czytelnikowi wyobrazić sobie wykreowany świat. Przymiotniki oceniające zasygnalizują zaś, kto jest postacią pozytywną, a kto negatywną. Opisy i przymiotniki opisujące sprawiają, że akcja ulega spowolnieniu. Baśnie czytane na dobranoc nie powinny być zbyt dynamiczne.

5. Zastosuj czasowniki i opis sytuacji, gdy chcesz zdynamizować akcję

Czasowniki i opisy sytuacji sprawią, że akcja przyspieszy. W każdym utworze powinna zostać zachowana równowaga – żaden tekst nie może być zbyt szczegółowy, czytelnik jednak powinien otrzymać tyle informacji, by móc sobie świat przedstawiony wyobrazić. Kiedy chcesz podkreślić rangę jakiegoś wydarzenia, warto zdynamizować jego opis nagromadzeniem czasowników. Opis sytuacji charakteryzuje się operowaniem dużą liczbą czasowników w czasie teraźniejszym, unikaj w nim natomiast opisów przedmiotów, miejsc, bohaterów.

6. Stosuj dialogi

Wypowiedzi bohaterów zapisane w formie dialogów nie tylko dynamizują tekst, lecz także sprawiają, że jest on łatwiejszy w odbiorze i klarowniejszy.

7. Stwórz szczęśliwe zakończenie: ukarz niewłaściwie postępujących, nagródź dobre postępowanie

Choć nie wszystkie baśnie kończą się dobrze, takie zakończenie na pewno uspokoi i wyciszy dzieci przed snem, a dorosłym pozwoli uwierzyć w równowagę w świecie. W baśniach dobro zostaje nagrodzone, a zło ukarane. Pamiętaj jednak, by kara była adekwatna do wagi przewinienia.

8. Przeczytaj tekst kilka razy, wprowadź poprawki

Z pewnością zauważysz jakiś brak konsekwencji, niepotrzebne fragmenty, a może znajdziesz lepsze sformułowania czy poprawisz szyk wyrazów w zdaniu. Warto również dać swój tekst do przeczytania komuś innemu. Świeże, niezależne spojrzenie pomoże wyłapać błędy i nieścisłości, a ich wyegzekwowanie uczyni baśń przystępniejszą dla odbiorcy.

9. Nadaj tytuł

Tytuł najlepiej tworzyć na końcu, wówczas bowiem będziesz mieć pewność, że odzwierciedla on wymowę utworu.

Najczęstsze motywy baśniowe

W świecie przedstawionym w baśniach elementy prawdopodobne przeplatają się z fantastycznymi. Ponadto wśród najczęstszych motywów baśniowych warto zwrócić uwagę na:

• magiczne przedmioty, jak kije-samobije, magiczne buty czy latający dywan;
• motyw wędrówki – baśniowi bohaterowie często się przemieszczają;
• pojawienie się mędrca, który ma nieograniczoną wiedzę o świecie i prawach nim rządzących. Pomaga on zrozumieć bohaterom samych siebie oraz podjąć właściwą decyzję;
• postaci fantastyczne – krasnoludki, czarownice czy mówiące zwierzęta. Charakterystycznym przykładem jest złota rybka, która nie tylko mówi, lecz nawet spełnia życzenia, ingerując w świat bohaterów bezpośrednio i w sposób dla nich naturalny;
• złą macochę, która występuje w wielu baśniach i jest przyczyną nieszczęścia bezsprzecznie dobrych i szlachetnych postaci;
• dobrą wróżkę;
• miłość, która wybawia bohaterów z opresji, np. zamienia bestię w przystojnego księcia czy budzi śpiącą królewnę;
• sen jako pozorną śmierć;
• liczbę trzy – niejednokrotnie jakaś sytuacja w danej baśni powtarza się trzy razy;
• nietypowych bohaterów – niezwykle małych lub nienaturalnie dużych.

Przykłady baśni

Mimo że w naszym tekście odwoływaliśmy się do różnych baśniowych klasyków, warto wskazać konkretne tytuły i twórców. Po lekturze kilku z nich – a trzeba wiedzieć, że baśnie nie są długie – łatwiej będzie Ci napisać własny tekst, ale i prześledzić motywy wędrowne pojawiające się w baśniach.

Polskie baśnie

Polacy również pisali i piszą baśnie. Warto tu wymienić:

• Szklaną górę Kazimierza Wójcickiego,
• Waligórę i Wyrwidęba Kazimierza Wójcickiego,
• Śpiących rycerzy Edmunda Jezierskiego,
• Kwiat paproci Józefa Ignacego Kraszewskiego,
• O uśpionej pannie i zaklętych skarbach na dnie potoku Bolesława Prusa.

Baśnie to nie tylko sposób na nudę. To również znakomita kopalnia motywów, a ich pisanie jest świetny treningiem kreatywności i samodyscypliny. Niektórzy ich pisanie traktują jak terapię, a inni jako pomoc w przepracowaniu problemów wychowawczych czy emocji z dziećmi. Na pogodę i niepogodę polecamy baśnie!