Jak napisać scenariusz?

Czym jest scenariusz i kto może go napisać?

Zawiera informacje o bohaterach, kwestie wypowiadane przez aktorów oraz wskazówki dotyczące miejsc, scenografii i szczegółowe elementy umożliwiające realizację pomysłu autora.
Scenarzysta musi znać określone zasady dotyczące pisania i właściwego formatowania tekstu, ale przede wszystkim musi mieć talent i pomysł na dobrą historię. Tego nie da się nauczyć, a sama teoria niestety nie wystarczy. Jeśli jednak czujesz, że masz to coś, ale nie wiesz, co z tym zrobić i jak zacząć, nie przejmuj się. Pisania można się nauczyć. Połączenie talentu, wiedzy i warsztatu może sprawić, że Twój tekst zostanie przeniesiony na ekrany kin, telewizorów albo trafi na festiwale filmowe.

Przygotowaliśmy dla Ciebie kompendium wiedzy o tym, jak napisać scenariusz.

Budowa scenariusza — podstawa

Każda kompozycja musi mieć początek, rozwinięcie i zakończenie. Reguła ustanowiona przez Arystotelesa ponad 25 wieków temu obowiązuje do dziś i pozostaje niemal niezmienna. Zasada dotyczy również pisania scenariusza:

• Początek (Akt Pierwszy), nazywany najczęściej Ekspozycją — wprowadzenie czytelnika (lub widza) w historię, nastrój, przedstawienie bohatera. Ważne, żeby widz ustosunkował się do niego emocjonalnie, np. poczuł sympatię, współczucie itd.;
• Rozwinięcie:
  ✓ pierwszy punkt zwrotny — rozpoczęcie akcji, bohater musi mieć cel, zadanie do wykonania,
  ✓ Akt Drugi (tzw. Konfrontacja) — dążenia głównego bohatera, zmagania z rzeczywistością i innymi postaciami,
  ✓ drugi punkt zwrotny — przewartościowanie, wyjaśnienie zagadki, zakończenie zmagań;
• Zakończenie (Akt Trzeci), nazywany również Finałem — podsumowanie losów występujących postaci, bohater poznaje jakąś prawdę o sobie i/lub świecie.

Przestrzegając powyższych zasad w tworzeniu swojej historii przy pisaniu scenariusza, musisz pamiętać o dwóch istotnych elementach w budowie, które będą stanowić dokładne wskazówki dla osób pracujących przy realizacji Twojego pomysłu:

• didaskalia — wskazówki i objaśnienia służące stworzeniu odpowiedniej scenografii i nastroju (opisy dotyczące sposobu mówienia, wyglądu bohaterów i otoczenia, rekwizytów);
• dialogi — kwestie wypowiadane przez osoby pojawiające się w Twoim tekście.

Od czego zacząć pisanie scenariusza?

Oczywiście musisz mieć pomysł. Być może chcesz się dowiedzieć, jak napisać scenariusz, bo masz już w głowie ciekawą historię, wtedy sprawa jest prosta. Jeśli jednak chcesz zostać scenarzystą, ale nie wiesz, skąd wziąć pomysł na tekst, przygotowaliśmy dla Ciebie kilka propozycji.

1. Zastanów się, czy w Twojej rodzinie nie wydarzyło się coś interesującego, intrygującego. Czasami historie rodzinne to gotowe scenariusze. Jeśli boisz się, że ktoś mógłby się obrazić, możesz zaznaczyć, że „wszelkie podobieństwa do prawdziwych zdarzeń i osób są przypadkowe”.
2. Podobnie możesz przeanalizować życiorysy swoich znajomych albo przypomnieć sobie opowiadane przez nich historie.
3. Poszukaj informacji o interesujących wydarzeniach w kraju, Twoim mieście lub najbliższej okolicy. Możesz przejrzeć lokalne gazety. Internet daje ogromne możliwości, nie musisz się nawet ograniczać do bieżących wydarzeń. Scenariusz do nagrodzonego jedenastoma Oscarami „Titanica” nie powstał przecież w 1912 roku.
4. Możesz również napisać scenariusz na podstawie przeczytanej książki (pamiętaj o prawach autorskich!).

Od pomysłu do tekstu — zanim zaczniesz właściwy scenariusz

To tzw. logline, czyli streszczenie Twojej historii. To jedno, dwa zdania, może stanowić wizytówkę Twojego scenariusza, więc warto się do tego przyłożyć. Wyobraź sobie, że od tego krótkiego tekstu może zależeć decyzja dotycząca realizacji filmu.

Logline to jeszcze nie koniec przygotowań do pisania. Na jego podstawie stwórz tzw. synopsis, czyli krótkie rozwinięcie historii – podział na akty (patrz: Budowa scenariusza) i dosłownie dwa najważniejsze punkty w każdym z nich.

Już niewiele dzieli Cię od tego, co nazwiesz później scenariuszem. Musisz jeszcze stworzyć jego dokładny szkielet, streszczenie fabuły, czyli tzw. treatment. To szczegółowy opis tego, co chcesz, żeby wydarzyło się w Twojej historii. Zawierasz w nim precyzyjne informacje o zwrotach akcji, ciągach zdarzeń, relacjach pomiędzy bohaterami, ich charakterze. W treatmencie nie umieszcza się dialogów, mogą się w nim pojawić najwyżej ich najważniejsze elementy.

Scenarzysta w akcji — właściwe pisanie scenariusza

Wiesz, że masz talent, w głowie masz świetną historię, a w rękach gotowy treatment, możesz więc zacząć właściwą pracę nad scenariuszem, czyli wypełnić i dopracować stworzony przez siebie szkielet.

Pamiętaj, żeby:

• wymienić bohaterów;
• stosować proste, precyzyjne, ale oszczędne didaskalia (nie pisz, że „słońce już zniknęło za horyzontem, a kolor nieba staje się coraz bardziej granatowy”, tylko napisz, że się ściemnia);
• pisać w czasie teraźniejszym;
• podzielić wydarzenia na sceny (scena dzieje się w jednym miejscu, jeśli je zmieniasz, musisz zaznaczyć, że to nowa scena);
• zawierać informacje tylko o tym, co można zobaczyć lub usłyszeć (nie pisz, o czym myśli bohater).

Nie musisz zaczynać od wielkiego wejścia – jeśli najważniejsze jest dla Ciebie zakończenie i to, co spotka bohatera, napisz ostatnią scenę, a później stwórz obrazy, które do niej doprowadzą.

Scenariusz — przykład

Przedstawiamy wybrane fragmenty scenariusza do filmu „Stacja” (2001), autorstwa Piotra Wereśniaka.

Jak wygląda scenariusz filmowy — forma

Musisz pamiętać o kilku zasadach formatowania.

1. Używaj czcionki Courier lub Courier New, rozmiar 12.
2. Wielkość czcionki musi być jednakowa w całym scenariuszu.
3. Zastosuj interlinię 1,5.
4. Strona tytułowa musi zawierać wyśrodkowany tytuł, a informacje o autorze (nazwisko i dane kontaktowe) powinny się znaleźć na dole.
5. Numerowanie stron powinno się znaleźć u góry, po prawej stronie. Zacznij od drugiej.
6. Każdą scenę musisz wyróżnić nagłówkiem pisanym od lewej strony przy użyciu wyłącznie dużych liter (powinny się tu znaleźć informacje o dokładnym miejscu i czasie).
7. Didaskalia (opisy) umieszczasz poniżej nagłówka, piszesz ciągiem od lewej.
8. Imiona bohaterów zapisujesz dużymi literami (zwłaszcza kiedy bohater pojawia się po raz pierwszy) na środku linijki. W nawiasie możesz podać przybliżony wiek. Dialog znajduje się w środkowej kolumnie (4 cm z prawej i lewej).
9. Jeśli masz jakieś wskazówki dotyczące dialogu, wpisujesz je w nawiasie pod imieniem (na środku).

W scenariuszu formatowanie tekstu ma istotne znaczenie. Przede wszystkim pokazuje czytającemu, czy ma do czynienia z profesjonalistą, czy amatorem. Może się zdarzyć, że brak przestrzegania zasad sprawi, że Twój scenariusz zostanie odrzucony już po przeczytaniu pierwszej strony. Nawet jeśli przedstawiona przez Ciebie historia jest materiałem na interesujący film, nikt nie będzie miał okazji jej poznać. Tak, wiemy, że to niezupełnie w porządku, ale takimi prawami rządzi się branża filmowa.