Stopniowanie przymiotników – co musisz wiedzieć?

Czym jest przymiotnik?

W szkołach, dla uproszczenia, mówi się, że przymiotnik odpowiada na pytania: jaka? jaki? jakie?. Ta część mowy odmienia się przez przypadki, liczby i rodzaj gramatyczny. W zdaniu najczęściej jest określeniem rzeczownika i dopasowuje się do niego formą.

Czym jest stopniowanie przymiotników?

Stopniowanie przymiotników służy zróżnicowaniu natężenia danej cechy. Stopniować można zarówno w górę, jak i w dół. Według Słownika poprawnej polszczyzny PWN poziomem wyjściowym przymiotnika jest forma w stopniu równym, czyli na przykład: ładny, brzydki, zły, dobry. Warto zacząć od przedstawienia schematu stopniowania w górę. W sytuacji, w której cecha jest nasilona, należy użyć formy w stopniu wyższym, czyli: ładniejszy, brzydszy, gorszy, lepszy. Oprócz tego mamy również stopień najwyższy, który oznacza maksymalne natężenie danej cechy. Formami w stopniu najwyższym są na przykład: najładniejszy, najbrzydszy, najgorszy oraz najlepszy. Jeśli zaś chodzi o stopniowanie w dół, to używamy go, gdy chcemy podkreślić mniejsze nasilenie danej cechy. Przykładem jest konstrukcja „mniej kolorowy”.

Sprawa wydaje się prosta, jednak problem pojawia się wtedy, gdy nie mamy pewności, czy powinniśmy stopniować przymiotnik poprzez dodanie do niego określonych końcówek w stopniu wyższym oraz przedrostka w stopniu najwyższym, czy jednak powinniśmy wspomóc się przysłówkami bardziej oraz najbardziej. Na szczęście tym zajęli się językoznawcy, którzy wyodrębnili i opisali trzy rodzaje stopniowania przymiotników.

Jak stopniować przymiotniki?

Stopniowanie syntetyczne regularne

Jeśli chcemy utworzyć przymiotnik w stopniu wyższym, wystarczy dodać do jego tematu określoną końcówkę. Najczęściej są to końcówki -ejszy oraz -szy. W celu utworzenia stopnia najwyższego należy dodać do formy w stopniu wyższym przedrostek naj-. Najlepiej zobrazują to przykłady:

• delikatny → delikatniejszy → najdelikatniejszy;
• ładny → ładniejszy → najładniejszy;
• brzydki → brzydszy → najbrzydszy;
• mądry → mądrzejszy → najmądrzejszy.

Jak widać, sprawa jest naprawdę prosta. Stopniowanie przymiotników syntetyczne regularne jest najprostszym sposobem ukazania natężenia danej cechy. Co więcej, temu rodzajowi stopniowania podlega większość polskich przymiotników.

Stopniowanie syntetyczne nieregularne (supletywne)

Stopniowanie nieregularne również wymaga dodania końcówki w stopniu wyższym oraz przedrostka w stopniu najwyższym, jednak różnica polega na tym, że tu następuje całkowita zmiana tematu fleksyjnego. Na szczęście nieregularnie stopniowanych przymiotników nie ma w języku polskim tak wiele. Do najczęściej używanych należą:

• dobry → lepszy → najlepszy;
• zły → gorszy → najgorszy;
• duży → większy → największy;
• mały → mniejszy → najmniejszy.

Okazuje się więc, że wystarczy nauczyć się ich na pamięć. Co ciekawe, wymienione wyrazy podlegają stopniowaniu nieregularnemu również w wielu innych językach, takich jak na przykład angielski czy hiszpański.

Stopniowanie opisowe (analityczne)

Opisowe stopniowanie przymiotników wymaga wykorzystania przysłówka bardziej lub najbardziej. Robimy to, gdy budowa wyrazu nie pozwala na dodanie do niego końcówek ze stopniowania regularnego. Tak to wygląda w praktyce:

• zadowolony → bardziej zadowolony → najbardziej zadowolony;
• otwarty → bardziej otwarty → najbardziej otwarty;
• znany → bardziej znany → najbardziej znany;
• komfortowy → bardziej komfortowy → najbardziej komfortowy.

Ważne jest to, że w niektórych przypadkach możliwość stopniowania regularnego wcale nie jest powodem do wykluczenia stopniowania opisowego. Jednak istnieją przymiotniki, które można stopniować tylko opisowo. Należą do nich:

• przymiotniki utworzone od rzeczownika, np. aksamitny czy alabastrowy;
• przymiotniki o pochodzeniu imiesłowowym, np. ospały czy wykształcony;
• przymiotniki nazywające cechy geometryczne, np. kwadratowy lub trójkątny;
• określone przymiotniki oznaczające wartości krańcowe, np. pusty, łysy czy płaski.

Stopniowanie w dół

Robimy to najczęściej, gdy przedstawiamy możliwości wyboru. Mówimy wtedy, że można wybrać obrus bardziej kolorowy lub mniej kolorowy albo kanapę bardziej wygodną lub mniej wygodną.

O czym należy pamiętać, stopniując przymiotniki?

Należy pamiętać o tym, że nie każdy przymiotnik w języku polskim można stopniować. Nie da się powiedzieć, że coś jest mniej lub bardziej papierowe albo mniej lub bardziej drewniane. Przymiotniki te pochodzą od nazwy materiałów, z których dane przedmioty zostały wykonane. Dokładnie na tej samej zasadzie nie można mówić, że coś jest bardziej warszawskie lub mniej plastikowe. Do przymiotników niestopniowalnych należą również między innymi: arabski, przybrzeżny, śmiertelny, szkolny, elektryczny, iglasty, kosmiczny.

Warto mieć na uwadze, że wszystkich tych zasad wcale nie trzeba uczyć się na pamięć. W sytuacji, w której stopniowanie lub niestopniowanie danego przymiotnika sprawia nam problem lub po prostu nie jesteśmy pewni, jak stworzyć formę w stopniu wyższym czy najwyższym, możemy skorzystać z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, Słownika ortograficznego PWN, Wielkiego słownika języka polskiego PAN czy portalu internetowego Stopniowanie.NET. Odpowiedzi na pytania dotyczące stopniowania problematycznych przymiotników lub przysłówków można szukać również w Poradni językowej PWN.

Stopniowanie przymiotników – najczęstsze błędy

Wtedy powstają wyrażenia, takie jak: bardziej czystszy, bardziej gładszy, najbardziej grzeczniejszy.

Kolejnym problemem jest stosowanie stopniowania syntetycznego lub opisowego wbrew objaśnionym powyżej regułom. Powstają wtedy formy, takie jak „dobrzejszy”, „aksamitniejszy” czy „domowszy”. Za błąd uznawane są również konstrukcje, do których należą: bardziej stary, bardziej ładny lub bardziej czysty. Możliwe jednak, że wkrótce ulegnie to zmianie, ponieważ opisowe stopniowanie jest znacznie prostsze i łatwiejsze do zrozumienia dla dzieci lub obcokrajowców. Jak wiemy, język tworzą ludzie, dlatego językoznawcy coraz częściej opiniują takie formy jako akceptowalne, choć podkreślają, że nie są one wzorcowe.