Jak napisać powieść? Praktyczne porady

Co to jest powieść?

Ten gatunek literacki wyróżnia się pewnymi charakterystycznymi cechami. Do najważniejszych z nich zaliczamy:

• wielowątkowość fabuły – zwykle obejmuje ona historie kilku bądź kilkunastu bohaterów, a także środowisk społecznych, w których żyją;
• różnorodność stylów narracji – najczęściej w powieściach spotykamy się z narracją pierwszo- bądź trzecioosobową (w tym drugim przypadku z reguły mamy do czynienia z narratorem wszechwiedzącym); we wspomnianych utworach mowa zależna zazwyczaj przeplata się z dialogami albo monologami postaci;
• odpowiednie ułożenie ciągu narracji – powieści zwykle mają wstęp, rozwinięcie oraz zakończenie; czasem jednak opisywany w nich ciąg zdarzeń jest przedstawiony w innym porządku niż chronologiczny;
• podział na odpowiednie fragmenty – w przypadku większości powieści treść całej publikacji podzielona jest na rozdziały, podrozdziały lub inne partie tekstu oddzielone od siebie, np. gwiazdkami; w praktyce rzadko można natrafić na dłuższy utwór literacki pisany „jednym ciągiem”.

Wiele powieści wyróżnia także otwarta, elastyczna kompozycja. Z reguły decyzja o tym, jak poprowadzić narrację w danym dziele, należy do autora. Czasem jednak w jej podjęciu pomagają mu inne osoby, np. redaktorzy.

Klasyfikacja powieści

Powieści klasyfikujemy według rozmaitych kryteriów. Na przykład ze względu na formę dzieła wydzielamy:

• powieść dialogową – pisaną w formie samych dialogów, bez fragmentów opisowych;
• powieść epistolarną – mającą postać zbioru listów;
• powieść szkatułkową – zawierającą zbiór pozornie ze sobą niezwiązanych opowieści; często przybiera ona formę „opowiadania w opowiadaniu”;
• powieść rzekę – złożoną z minipowieści pisanych w porządku chronologicznym;
• strumień świadomości – to utwór będący zapisem myśli autora.

Niekiedy bierzemy też pod uwagę zakres tematyczny utworów literackich. W ten sposób wyodrębniamy m.in. powieści fantastyczne, obyczajowe, przygodowe, kryminalne, sensacyjne, psychologiczne itp.

Jak napisać powieść?

Amerykańska powieściopisarka Toni Morrison mówiła często: Jeśli jest książka, którą chcesz przeczytać, ale jeszcze nie została napisana, musisz ją napisać. Zadanie to nie jest jednak tak proste, jak mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka. Jego praktyczna realizacja to bowiem złożony, wieloetapowy proces. Warto przyjrzeć mu się nieco bliżej, aby dowiedzieć się, jak napisać powieść.

Cel pisania i pomysł na powieść

Zanim przystąpisz do pracy nad powieścią, musisz najpierw wykonać kilka podstawowych kroków na drodze do finalizacji tego przedsięwzięcia. Zaliczamy do nich:

• podjęcie decyzji o stworzeniu książki – poznanie odpowiedzi na pytanie: Dlaczego chcę napisać powieść? pozwala właściwie ukierunkować wszystkie pozostałe działania służące realizacji tego zadania;
• szukanie inspiracji – można ją znaleźć zarówno w otaczającym świecie i zdarzeniach z życia codziennego, jak i w literaturze czy sztuce;
• research – właściwe rozpoznanie tematu (np. realiów życia w danym kraju czy też zakresu obowiązków osób wykonujących konkretny zawód) pozwoli Ci uniknąć błędów merytorycznych w utworze.

Im więcej czasu i wysiłku włożysz w wykonanie tych kroków, tym realniejsze stanie się prawdopodobieństwo, że Twoje dzieło zyska uznanie w gronie czytelników.

Tytuł utworu

Tytuł to jeden z najważniejszych elementów powieści. Dla wielu potencjalnych odbiorców stanowi on zachętę do zapoznania się z opisaną w dziele historią (lub przeciwnie – może działać na nich zniechęcająco). Dobrze dobrany tytuł powieści:

• musi korespondować z jej treścią – wskazane jest, aby nawiązywał do motywu przewodniego danego dzieła;
• powinien być intrygujący dla odbiorcy – ciekawość to najważniejszy powód, dla którego czytelnik sięga po daną książkę; warto wzbudzić jego zainteresowanie już na pierwszym etapie obcowania z publikacją;

Niekiedy dobrym rozwiązaniem okazuje się też wstrzymanie się z nadaniem książce tytułu aż do momentu ukończenia prac. W takiej sytuacji warto jednak skrupulatnie notować wszystkie pomysły przychodzące do głowy na etapie pisania.

Jeśli nie masz pomysłu na tytuł, poproś o poradę członków rodziny lub znajomych. Rozmowa z nimi może Ci pomóc w podjęciu ostatecznej decyzji co do tego, jak zatytułować dzieło.

Przygotowanie planu

Opracowanie planu książki to jeden z najważniejszych etapów tworzenia powieści. W tej fazie musisz podjąć wstępne decyzje dotyczące poniższych kwestii:

• wybór bohaterów – nadanie im imion, stworzenie ich portretów psychologicznych, określenie roli w historii, wyszczególnienie motywacji, którymi się kierują w życiu;
• nakreślenie fabuły i akcji – wymyślona historia powinna ułożyć się w określony ciąg zdarzeń; oczywiście na tym etapie nie są jeszcze potrzebne żadne szczegóły, sama historia może też ewoluować w nieco innym niż pierwotnie zakładany kierunku;
• przygotowanie zarysu świata przedstawionego – to wstępny opis środowiska, w którym żyją bohaterowie;
• wskazanie, co powinno wyniknąć z danej powieści – czy bohater zmienił się pod wpływem określonych zdarzeń albo czy przyświecająca pisaniu książki idea znalazła ostatecznie swoje potwierdzenie.

Przy tworzeniu planu książki trzeba też zwrócić uwagę na język powieści. Warto zastanowić się, czy w danym utworze uzasadnione jest np. używanie wulgaryzmów, potocznych słów i wyrażeń itp.

Pisanie powieści – etap właściwy

Opracowanie planu umożliwia rozpoczęcie pracy właściwej nad książką. Istotne jest przy tym ustalenie harmonogramu pisania. Możesz na przykład zdecydować, że na pracę nad książką poświęcisz codziennie jedną godzinę albo napiszesz określoną liczbę znaków w ciągu dnia. Ważne jest, aby trzymać się ustaleń. Warto też wyznaczyć sobie wstępny termin ukończenia powieści. Dzięki temu łatwiej zmotywujesz się do pracy.

No dobrze, ale jak napisać powieść? Warto przy jej przygotowywaniu skorzystać z jednej z dostępnych metod tworzenia dzieł literackich.

Metoda płatka śniegu

Dla początkujących powieściopisarzy pomocna może okazać się tzw. metoda płatka śniegu. Polega ona na praktycznej realizacji 10 kroków:

1. Napisanie pierwszego zdania powieści – powinno być ono relatywnie krótkie i wskazywać, kim jest bohater i co pragnie osiągnąć w życiu; na wykonanie tego kroku należy poświęcić około 1 godziny.
2. Rozszerzenie napisanego zdania do całego akapitu – opisanie początku zdarzeń, ich końca, a także wskazanie na kilka katastrof, z których pierwsza wynika z okoliczności zewnętrznych, a pozostałe powstają pod wpływem działań bohatera próbującego rozwiązać swoje problemy; akapit powinien składać się z pięciu zdań stworzonych w ciągu około 1 godziny.
3. Przygotowanie kwestionariuszy osobowych głównych bohaterów – określenie ich imion, nazwisk, pochodzenia i przeszłości, celów życiowych i motywacji, a także kierunku przemiany pod wpływem opisanych w powieści zdarzeń; na szczegółową charakterystykę każdej postaci należy przeznaczyć około 1 godziny
4. Opracowanie wstępnego streszczenia powieści poprzez rozszerzenie każdego zdania w stworzonym wcześniej akapicie do kolejnego akapitu – każdy z przygotowanych nowych akapitów (poza ostatnim) powinien kończyć się katastrofą; w razie potrzeby wprowadź niezbędne poprawki.
5. Opisanie fabuły z punktu widzenia każdego bohatera – takie opisy powinny mieć formę jednostronicowego streszczenia; na ich opracowanie warto poświęcić 1 lub 2 dni; jeśli tylko dostrzeżesz potrzebę skorygowania pewnych kwestii czy też decyzji podjętych na wcześniejszych etapach działania, zrób to bez wahania.
6. Rozwinięcie każdego zawartego we wstępnym streszczeniu akapitu na całą stronę – ten etap powinien zająć około 1 tygodnia; swym zasięgiem obejmuje on także wprowadzanie korekt w fabule oraz uwzględnienie nowych pomysłów i wątków.
7. Przygotowanie bardziej szczegółowego opisu każdego bohatera na podstawie opracowanych wcześniej kwestionariuszy osobowych – na tym etapie musisz zwrócić szczególną uwagę na charakter i kierunek przemiany postaci pod wpływem konkretnych zdarzeń.
8. Sporządzenie listy wszystkich scen opisanych w powieści – najlepiej zrobić to w formie tabeli bazującej na przygotowanych wcześniej jednostronicowych streszczeniach powieści; w tabeli należy umieścić wykaz poszczególnych scen, ich opis oraz listę bohaterów biorących w nich udział.
9. Rozwinięcie każdej sceny z arkusza kalkulacyjnego do jednostronicowego streszczenia – opisy powinny być napisane z punktu widzenia danego bohatera; kluczowe jest naszkicowanie w nich zasadniczego problemu lub konfliktu.
10. Wymyślenie logicznych rozwiązań określonych sytuacji – można przy tym bazować zarówno na własnej wiedzy o otaczającym świecie, jak i swojej wyobraźni.

Metoda karteczkowa

Alternatywę dla metody płatka śniegu stanowi metoda karteczkowa. Jej istota polega na opisaniu wszystkich scen przedstawionej w powieści historii na osobnej karteczce. Po zrealizowaniu tego kroku karteczki układa się w kolejności pojawiania się poszczególnych scen w powieści.

W razie potrzeby można wprowadzić niezbędne zmiany, dodać nowe karteczki albo usunąć dotychczasowe. Na samym końcu należy je ponumerować zgodnie z chronologią opisanych w książce zdarzeń.

Korekta i redakcja

Pierwszą osobą, która musi podjąć się tego zadania, jest sam autor. Nie warto jednak do tego kroku przechodzić bezpośrednio po napisaniu ostatniego zdania w powieści.

Najlepiej jest odczekać kilka dni aż do momentu opadnięcia pierwszych emocji związanych z przeprowadzonym procesem twórczym. To pozwoli Ci obiektywnie spojrzeć na swoje dzieło i dostrzec zarówno jego mocne, jak i słabe strony.

W dalszej kolejności napisany i wstępnie poprawiony utwór trafia zazwyczaj w ręce postronnych osób. Zwykle najpierw są to tzw. beta readerzy, czyli najczęściej członkowie rodziny bądź znajomi autora, których prosi on o opinię na temat przygotowanej powieści. Po uwzględnieniu ich sugestii i spostrzeżeń książkę można przekazać profesjonalnym redaktorom i korektorom. Współpraca z nimi finalnie owocuje nadaniem utworowi ostatecznego kształtu.