Kim jest krytyk wewnętrzny i czy można go uciszyć?

Kim jest wewnętrzny krytyk?

Sprawia, że tracisz poczucie własnej wartości i motywację, a zamiast nich masz niezrozumiałe poczucie winy i wrażenie przegranej. Pod jego wpływem możesz ograniczyć swoją aktywność zawodową lub hobbystyczną, a nawet popaść w depresję i stany lękowe.

Krytyk wewnętrzny jest towarzyszem niemal każdego człowieka. Pojawia się nie tylko wtedy, gdy ponosisz porażki, ale również, kiedy odnosisz sukcesy. Wtedy jego głos zazwyczaj jest cichszy, nie blokuje, ale wzbudza wątpliwości albo umniejsza zasługi.

Krytyk wewnętrzny nie podsuwa Ci lepszych pomysłów, nie daje alternatyw, nie mówi, co musisz poprawić, tylko negatywnie ocenia efekt Twojej pracy lub to, kim jesteś. Skutkiem jest więc podcięcie skrzydeł, a nie pomoc w ich rozwinięciu.

Jak radzić sobie z krytykiem wewnętrznym?

Najlepiej przeciągnąć go na swoją stronę i zamienić krytyka wewnętrznego w swojego doradcę. Jeśli negatywny głos się pojawi, zastanów się, jak możesz naprawić błędy albo nad czym warto popracować, żeby osiągnąć lepsze efekty. To z pewnością długotrwały proces, który wymaga od Ciebie dużo siły, ale może okazać się bardzo opłacalny.

Jeśli czujesz, że masz z tym duży problem, możesz skorzystać z terapii albo warsztatów (np. rozwoju osobistego). Możesz również kontestować opinie wewnętrznego krytyka i zastosować się do poniższych rad.

Buntuj się!

Pamiętaj, że wewnętrzny krytyk ocenia bardzo surowo i zazwyczaj niesprawiedliwie, dlatego sprzeciwiaj się temu, co Ci zarzuca. Przyznawanie mu racji wpływa negatywnie na poczucie własnej wartości i jest bardzo demotywujące. Spróbuj zamienić to, co mówi, na bardziej przyjazny komunikat.

Dyskutuj!

Przeciwstawiaj się temu, co mówi, nawet jeśli mu wierzysz. Spróbuj znaleźć argumenty przeciwko niemu i udowodnij mu, że się myli.

Dystansuj się!

To bardzo trudne, ale najlepiej nie traktować całkiem poważnie i personalnie tego, co mówi wewnętrzny krytyk. Można obchodzić się z nim jak z kimś nie w pełni świadomym. Innym sposobem jest przyjęcie założenia, że jego działanie ma sprawić Ci przykrość, a nie pozwolić Ci poznać prawdę o sobie.

Wychwytuj nadużycia

Jeśli złapiesz krytyka wewnętrznego na kłamstwie czy nieprawdziwych uogólnieniach, wytknij mu to, że się myli. Zapamiętaj to i wykorzystaj, kiedy znowu będzie Cię oceniał.

Skąd bierze się wewnętrzny krytyk?

Zazwyczaj to rodzice, nieświadomi swojej mocy, powołują do życia krytyka wewnętrznego dziecka: „uważaj, bo spadniesz”, „stać Cię na więcej”, „zrobiłeś to mało starannie”. We wczesnym dzieciństwie opiekunowie to najważniejsze osoby dla dziecka, dlatego ich komentarze w ogromnym stopniu wpływają na kształtowanie poczucia własnej wartości.

W okresie szkolnym nad rozwojem i wzmacnianiem siły krytyka wewnętrznego pracują nauczyciele: „znowu nic nie umiesz”, „znowu zapomniałeś zeszytu” oraz rówieśnicy: „nie chcemy Cię w drużynie. Nigdy nie umiesz odbić piłki”, „co Ty na siebie założyłaś? Beznadziejnie wyglądasz”.

Na pewno ani rodzicom, ani nauczycielom nie zależy na sprawianiu przykrości dzieciom. Ich surowość nie wynika z wyrachowania, a raczej z pragnienia, aby podopieczni spełniali ich oczekiwania. Jednak ciągłe zwracanie uwagi na błędy, wytykanie niepowodzeń i niedocenianie osiągnięć powoduje progresyjne zaniżanie poczucia własnej wartości. Tymczasem im wyższa samoocena, tym cichszy jest wewnętrzny krytyk.

7 rodzajów krytyka wewnętrznego

Amerykański psycholog, Jay Earley, orzekł, że ze względu na pewne określone cechy i rodzaje „pretensji”, krytyków wewnętrznych możemy podzielić na 7 rodzajów. Chociaż zdarza się wersja łącząca wszystkie cechy, zazwyczaj krytyka można przypisać do jednego z poniższych typów:

1. Perfekcjonista – według niego wszystko powinno być zrobione bezbłędnie. Zawsze znajdzie pretekst, żeby wypomnieć Ci, że nie spełniasz jego oczekiwań, nie jesteś wystarczająco dobry. Krytyk Perfekcjonista jest demotywujący, bo trudno podejmować działanie, wychodząc z założenia, że nie stworzy się doskonałego dzieła.
2. Kontroler – przede wszystkim krytykuje powtarzające się czynności i wywołuje poczucie winy (np. przy podejmowaniu prób rzucenia nałogów lub ograniczania jedzenia). Krytyk Kontroler zazwyczaj ma Ci za złe, że „Ty nigdy…” lub, że „Ty zawsze…”.
3. Zadaniowiec – stara się Ciebie motywować do podejmowania większych wysiłków i cięższej pracy. Odpoczynek jest jego największym wrogiem. Możesz mieć pewność, że jeśli spróbujesz się zrelaksować, Krytyk Zadaniowiec uzna Cię za lenia, który nic nie osiągnie.
4. Podkopywacz – jego głównym zadaniem jest wmawianie Ci, że nic nie jesteś wart, więc lepiej nie podejmować żadnych działań, niż ponosić porażkę. Krytyk Podkopywacz będzie Cię utwierdzał w przekonaniu, że wszelkie Twoje przedsięwzięcia to tylko strata czasu.
5. Niszczyciel – najgorszy ze wszystkich. Jego jedynym celem jest wpędzić Cię w poczucie, że Twoje życie nie ma sensu. Krytyk Niszczyciel wzbudza wyrzuty sumienia i silne poczucie wstydu twierdząc, że jesteś bezwartościowy i przynosisz hańbę najbliższym.
6. Obwiniacz – bez względu na to, czy podjąłeś jakąś decyzję, czy też tego nie zrobiłeś, będzie próbował obwiniać Cię o konsekwencje. Krytyk Obwiniacz zawsze twierdzi, że „będziesz żałować”.
7. Kształtujący – będzie „czuwał” nad tym, żebyś mieścił się w określonych ramach społecznych i spełniał oczekiwania innych. Jest szansa, że Krytyk Kształtujący będzie milczał, jeśli Ty nie będziesz się wychylać.

Wewnętrzny krytyk a działalność twórcza

Osoby zajmujące się kreatywnym tworzeniem są szczególnie narażone na stałą krytykę wewnętrznego głosu. Wynika to z kilku faktów:

• tworzenie dzieła jest długotrwałym procesem, a wewnętrzny krytyk towarzyszy twórcy na każdym etapie;
• słuchanie wewnętrznego głosu może całkowicie sparaliżować i uniemożliwić pracę albo spowodować zniszczenie dotychczasowych efektów;
• powszechnie uważa się, że twórców charakteryzuje wyższa wrażliwość emocjonalna.

Chociaż krytyk u każdego stara się osłabiać poczucie własnej wartości i umniejszać znaczenie podejmowanych działań, artyści i rzemieślnicy toczą szczególnie ciężką walkę.