Cechy dobrej książki – najważniejsze kryteria oceny

Dobra książka, czyli jaka?

Dla każdego z nas pojęcie dobrej książki może oznaczać coś zupełnie innego. Jedni lubią krwawe kryminały, inni wzruszające historie miłosne. Niektórzy najbardziej cenią lekką rozrywkę, a dla innych miarą dobrej książki są długie i skomplikowane zdania, nad którymi mogą myśleć jeszcze przez wiele godzin po zakończeniu czytania. Kto ma rację? Która książka jest naprawdę dobra?

Czy zatem pojęcie dobrej książki to tylko kwestia subiektywnych odczuć? I tak, i nie. Bo oprócz indywidualnych preferencji czytelnika liczą się jeszcze uniwersalne cechy dobrej książki.

Uniwersalne cechy dobrej książki

Bez względu na to, jaką odmianę gatunkową powieści (np. kryminał, romans, fantasy) docenia konkretny czytelnik, możemy wyodrębnić kilka cech dobrej książki, które docenia każdy.

Interesująca historia

To niezupełnie obiektywna cecha, ponieważ to, co dla jednego czytelnika będzie poruszające, dla drugiego może wydać się nudne i męczące. Jednak właśnie na ciekawych, wciągających historiach buduje się opowiadania i powieści. Wokół nich toczy się akcja, dzięki nim poznajemy bohaterów i to one są „rdzeniem” – tym czymś, co sprawia, że czujemy się uwikłani i chcemy czytać dalej, chcemy wiedzieć, jak potoczą się losy bohaterów, jakie podejmą decyzje, jak to wszystko się skończy.

Podstawą ciekawej opowieści jest zbudowanie odpowiedniego napięcia – jeśli chcesz, by czytelnik podążał za Twoją historią, musisz postawić bohaterów przed pewnym zagrożeniem. Może być to niebezpieczny przeciwnik, czyhający na ich życie, a może być to choroba, utrata czegoś ważnego itp. Dzięki temu odbiorca zechce podążać za tokiem fabuły, aby dowiedzieć się, jak rozwiąże się problem. Wszystkie wydarzenia powinny dążyć do punktu kulminacyjnego, w którym wątki zbiegają się i bohater staje oko w oko ze swoim przeciwnikiem, po czym następuje zakończenie opowieści. Czytelnik poczuje się naprawdę pochłonięty historią, jeśli będzie kibicował bohaterom w osiągnięciu celu.

Wyraziści bohaterowie

Dotyczy to przede wszystkim głównego bohatera, ale o drugoplanowych również nie należy zapominać. Bohaterowie powinni wzbudzać emocje i być prawdziwi. Nie oznacza to oczywiście, że należy pisać wyłącznie historie na faktach i opisywać prawdziwe przygody konkretnych osób. Chodzi o to, żeby czytelnicy uwierzyli w postać, mieli konkretne wyobrażenie bohaterów, psychologii postaci. Musi dojść do procesu identyfikacji czytelnika z bohaterem – czyli procesu, w którym odbiorca zaczyna utożsamiać się z postacią opowieści na tyle, by kibicować mu w biegu fabuły.

Miejsce akcji

Bez względu na to, czy mamy do czynienia z powieścią fantasy, romansem czy thrillerem, otoczenie musi być realistyczne, sugestywne, „namacalne”. Miejsce akcji powinno mieć swój charakter i stanowić tło całej historii. Nadaje jej prawdziwości i rozbudza wyobraźnię czytelnika. Należy jednak uważać, żeby nie przesadzić z ilością szczegółowych, zbędnych opisów. Kluczowe jest znalezienie balansu.

Warto także trzymać się zasady, że każdy element świata przedstawionego książki ma znaczenie dla fabuły – nie opisuj na siłę miejsc czy pokoi, przez które bohater przechodzi mimochodem. Czytelnik chce znać te przestrzenie, które coś wnoszą do opowieści i mogą zmienić bieg wydarzeń. Jeśli np. tworzysz kryminał i szczegółowo opiszesz nóż leżący na stoliku nocnym, na pewno Twój czytelnik będzie przekonany, że ten nóż okaże się narzędziem zbrodni.

Dialogi

Ciekawe rozmowy mogą nie tylko wprowadzać urozmaicenie i nadawać pewnej dynamiki akcji, ale przede wszystkim pozwalają czytelnikom jeszcze lepiej poznać bohaterów. „Bycie świadkiem” takich rozmów pozwala jeszcze mocniej wczuć się w opowieść, historię, styl postaci, dzięki czemu czytelnik może odnosić wrażenie, że naprawdę ich zna.

Dialogi muszą być naturalne, prawdziwe, niewymuszone. Powieści pełne sztucznych i sztywnych rozmów, które nie miałyby prawa zaistnieć w prawdziwym życiu, mają niewielkie szanse na zdobycie uznania czytelników. Warto również zastanowić się nad tym, w jaki sposób mówią Twoi bohaterowie – czy może mają konkretną barwę głosu, często korzystają z konkretnego powiedzonka albo się jąkają? Takie zabiegi urozmaicą i dialog, i sam charakter postaci.

Narrator

To głos prowadzący czytelnika. Wymieniając cechy dobrej książki, nie można zapomnieć o tak ważnym elemencie, jakim jest narracja. Jeśli będzie drażniła czytelnika, najprawdopodobniej z trudnością przebrnie przez całą historię, a tym bardziej nie uzna książki za dobrą i godną polecenia.

Narrator nadaje powieści kształt, wpływa na jej estetykę. Możemy wyróżnić cztery rodzaje narracji:

• narrator wszechwiedzący – narrator wie wszystko, zna bohaterów, ich psychikę, myśli, wie, jakimi motywami się kierują;
• narrator bezpośredni (pierwszoosobowy) – jedna z postaci w powieści, może być głównym bohaterem, poznajemy historię tylko z jego perspektywy;
• narrator świadek – opisuje wydarzenia podobnie do wszechwiedzącego, jednak tylko te, których jest zewnętrznym świadkiem, nie może więc opisywać myśli bohaterów;
• narrator ukryty – czytelnik odnosi wrażenie, że opowieść powstaje sama, kolejne elementy ukazują się płynnie, jakby narracji wcale nie było.

Cechy dobrej książki z punktu widzenia autora, wydawcy i czytelnika

Wiemy już, jakie elementy książki mają znaczenie dla czytelnika, ale dla autora i wydawcy liczy się jeszcze coś innego. Coś, czym czytelnik absolutnie nie będzie kierował się w ocenie. Np. autor, myśląc o dobrej książce, może chcieć opowiedzieć swoją historię, zszokować czytelników albo zwyczajnie myśleć o zarobieniu na bestsellerze. Wydawcy pojęcie dobrej książki będzie się zazwyczaj kojarzyło z opłacalnością i przychodami wydawnictwa.

Te różnice w oczekiwaniach i wymaganiach czytelników, autorów i wydawców to coś, co stanowi dodatkowe utrudnienie w obiektywnym ujęciu cech dobrej książki. Ostatecznie dobra książka to ta, która zostaje z nami na długo i sprawia, że po przeczytaniu patrzymy na rzeczywistość w nieco inny sposób.