Pisownia wyrazów złożonych – zrosty, zestawienia i złożenia

Spis Treści:

W języku polskim występują wyrazy pochodne utworzone od jednej bądź dwóch (a czasem nawet trzech) podstaw słowotwórczych. W tym drugim przypadku mamy do czynienia z tzw. derywatami złożonymi, które dzielimy na zrosty, zestawienia i złożenia. Zastanawiasz się, jak wygląda poprawna pisownia tych konstrukcji językowych? Zapraszamy do lektury!

Wyrazy pochodne i złożone – kwestie terminologiczne

Wyrazami pochodnymi nazywamy słowa, w których znaczeniu i formie można odnaleźć ślady innych wyrazów (np. kawiarnia, lodziarnia, domek, listowny, odmówić).

W skład tego typu fraz wchodzą zawsze dwa elementy:

  • temat słowotwórczy – wspólna część wyrazu podstawowego oraz pochodnego (np. piesek, rozmowny, zrobić);
  • formant – element odróżniający wyraz pochodny od wyrazu podstawowego; zazwyczaj występuje on jako przedrostek przed tematem słowotwórczym (np. podoficer, odmówić) bądź jako przyrostek po temacie słowotwórczym (np. kotek, księgarnia, bombowy).

Wyrazy złożone to odmiana słów pochodnych. Mianem tym określamy słowa powstałe od co najmniej dwóch wyrazów podstawowych i co za tym idzie zawierające przynajmniej dwie podstawy słowotwórcze (np. bajkopisarz, księgozbiór, Wielkanoc, Jelenia Góra).

Podział wyrazów złożonych

Wyrazy złożone dzieli się na:

  • złożenia;
  • zrosty;
  • zestawienia.

Warto dowiedzieć się, czym charakteryzują się poszczególne typy derywatów oraz jak wygląda ich prawidłowa pisownia.

Złożenia

W złożeniach dwie podstawy słowotwórcze łączy formant -o, -i lub -y, który jest wrostkiem (np. wiercipięta, rzezimieszek, księgozbiór, grzybobranie, włóczykij).

Jaka jest poprawna pisownia złożeń? Jeśli są one rzeczownikami, zazwyczaj zapisuje się je łącznie (np. czasopismo, deskorolka, pasibrzuch). Podobnie jest też z przymiotnikami, w których jeden człon złożenia stanowi określenie drugiego (np. jasnowłosy, niebieskooki, małorolny).

Z kolei przymiotniki, w których oba człony złożenia są równorzędne, zawsze zapisujemy z łącznikiem (np. biało-czerwony, północno-zachodni). Z analogiczną sytuacją mamy do czynienia także w przypadku przymiotników złożonych z więcej niż dwóch członów (np. staro-cerkiewno-słowiański).

Niezależnie od tego, czy dany wyraz zapisujemy łącznie, czy z łącznikiem, odmianie fleksyjnej ulega tylko ostatni człon złożenia (np. księgozbioru, niebieskookim, deskorolce, biało-czerwonej).

Zrosty

Mianem zrostów określamy takie wyrazy złożone, które powstały na skutek zintegrowania tematów słowotwórczych bez żadnych dodatkowych elementów łączących (np. dobranoc, rzeczpospolita, Białystok).

W tym przypadku jeden człon wyrazu złożonego jest zależny składniowo od drugiego. Oznacza to, że mogą one łączyć ze sobą w związki składniowe:

  • zgody (np. Wielkanoc);
  • rządu (np. okamgnienie);
  • przynależności (np. małomówny).

Pisownia zrostów nie jest zbyt skomplikowana. W podstawowej formie zazwyczaj zapisujemy je łącznie. Warto jednak pamiętać o tym, że w odmianie zrostów opartych o związki zgody lub rządu dopuszczalne jest rozdzielenie obu członów (np. dobrej nocy, w oka mgnieniu). Ponadto w niektórych zrostach, w których występuje związek zgody, możliwa jest odmiana obu członów (np. Białystok, Białegostoku, Białymstoku).

Zestawienia

Zestawieniami nazywamy dwa odrębne wyrazy, które tworzą jedną całość znaczeniową. To połączenie słów oznaczających jedną osobę lub przedmiot (np. minister edukacji, Nowy Sącz, wieczne pióro, czarna jagoda).

Zestawienia zapisuje się zawsze rozdzielnie. Jeśli są one nazwami własnymi, każdy z członów powinien rozpoczynać się od wielkiej litery. Obie części składowe zestawienia ulegają odmianie fleksyjnej (np. starą panną, Zielonej Górze, wiecznym piórem).

Podsumowanie

  • Derywaty złożone to wyrazy pochodne składające się z co najmniej dwóch podstaw słowotwórczych. Dzieli się je na zrosty, złożenia oraz zestawienia.
  • Złożenia to wyrazy złożone, w których oba człony połączone są formantem -i, -o lub -y. Można je zapisywać łącznie lub z łącznikiem.
  • Zrostami nazywamy wyrazy złożone, w których oba człony zostały scalone ze sobą bez żadnych dodatkowych elementów łączących. Zwykle zapisuje się je łącznie.
  • Mianem zestawień określa się dwa odrębne wyrazy określające jedną osobę lub przedmiot. W ich przypadku obowiązuje rozdzielny zapis obu członów.

Oceń artykuł:

Średnia ocena: 5

Paulina Skowronek

Z wykształcenia filolog polski i bibliotekarka. Z zawodu i zamiłowania copywriterka i redaktorka. Od dziecka fascynują ją słowa i to, co można wyrazić za ich pomocą. Pisarstwo postrzega jako jedną z dziedzin sztuki. Tworzeniem tekstów dla swojej przyjemności zajmuje się od najmłodszych lat. Obecnie służy pomocą klientom w ramach własnej działalności gospodarczej. Każdy nowy artykuł to dla niej okazja do poszerzenia horyzontów myślowych oraz udoskonalenia warsztatu pisarskiego. Specjalizuje się w treściach związanych z korektą, redakcją i copywritingiem. Prywatnie miłośniczka literatury dziecięcej i młodzieżowej, a także muzyki pop i rock.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Ostatnio na blogu

08.11.2024 Porady & Ciekawostki
07.11.2024 Marketing
06.11.2024 E-commerce
05.11.2024 Content Marketing
04.11.2024 Copywriting
01.11.2024 Korekta & Redakcja
31.10.2024 Pozycjonowanie
30.10.2024 Content Marketing
29.10.2024 Pozycjonowanie

Profesjonalne teksty biznesowe

Darmowa wycena

Zbuduj karierę z Content Writer

Sprawdź oferty pracy

Praktyczny
kurs
copywritingu