Rymy w języku polskim – najważniejsze informacje

Czym jest rym?

Rymowanie wymaga dobrej znajomości budowy słowa. Ogromne znaczenie ma miejsce akcentu w danym wyrazie – to od niego zależy niekiedy, z jakiego rodzaju rymu można skorzystać.

Rodzaje rymów

Przyjrzyjmy się teraz rodzajom rymów. Jest to kwestia nieco skomplikowana, ponieważ możemy je podzielić na kilka kategorii.

Podział ze względu na akcent

Rymy możemy podzielić ze względu na to, jak układa się akcent w słowie. Z tego względu rozróżniamy kilka rodzajów.

Oksytoniczne (męskie)

Akcent występuje w ostatniej sylabie słowa, a zgodność występuje tylko w ostatniej sylabie albo jej połowie, np.:

Od mrowisk słońce dymi we złotych kurzach – mgłach.
A piersi jej rozpiera majowy, cudny strach!

Bolesław Leśmian, „Zmory wiosenne”

Paroksytoniczne (żeńskie)

Akcent występuje na przedostatniej sylabie, a zgodność głosek występuje w dwóch ostatnich sylabach, np.:

Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę,
Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę

Adam Mickiewicz, „Niepewność”

Proparoksytoniczne (inaczej daktyliczne)

Akcent wypada na trzeciej sylabie od końca, np.:

Różowiła się dal przezroczysta
Podnosiła się kula ognista!

Julian Tuwim, „Helios”

Podział ze względu na układ w tekście

Rymy możemy również podzielić pod kątem tego, jakie miejsce zajmują w tekście.

Monorym

Jeden rym występuje we wszystkich wersach wiersza, np.:

W pełni poczytalny,
Za czyny swe odpowiedzialny,
Jak ty nieprzemakalny

Paktofonika, „Jesteś Bogiem”

Zewnętrzne

Występują na końcu wersów, np.:

Ta łza, co z oczu twoich spływa,
Jak ogień pali moją duszę,
I wciąż mnie dręczy myśl straszliwa,
Że cię w nieszczęściu rzucić muszę.

Adam Asnyk, „Ta łza”

Wewnętrzne

Występują w środku wersu, np.:

Wybiła godzina – wiosna się zaczyna,
Z chaty poprzez kwiaty wybiega dziewczyna

Bolesław Leśmian, „Zielony dzban”

Inicjalne

Występują na początku wersów, np.:

Różowiła się dal przezroczysta
Podnosiła się kula ognista!
Podnosiła się, wytaczała się.

Julian Tuwim, „Helios”

Okalające

Składają się na nie dwa elementy spajające początkowy oraz końcowy wers, np.:

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,
Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi,
Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi,
Omijam koralowe ostrowy burzanu.

Adam Mickiewicz, „Stepy akermańskie”

Parzyste

Występują w sąsiednich wersach, np.: 

Anioł, który dziecko niósł,
Białą brzozą w ziemię wrósł,
Lecz nim stanął – klasnął w dłonie,
Zmienił dziecko w gniazdo wronie!

Kazimiera Iłłakowiczówna, „Anioł w brzozę zmieniony”

Krzyżowe

Wers pierwszy rymuje się z trzecim, drugi z czwartym, np.:

O, cóż jest piękniejszego niż wysokie drzewa,
W brązie zachodu kute wieczornym promieniem,
Nad wodą, co się pawich barw blaskiem rozlewa,
Pogłębiona odbitych konarów sklepieniem.

Leopold Staff, „Wysokie drzewa”

Podział ze względu na współbrzmienia

Rymy możemy także podzielić ze względu na to, jak dwa słowa współbrzmią ze sobą. Wyróżniamy wtedy rymy:

• ubogie – rym ogranicza się do jednej samogłoski, zazwyczaj końcowej (np. „mi” – „śni”);
• bogate – zawierają wiele współbrzmień (np. „pięściom” – „częściom”);
• głębokie – są rodzajem rymów bogatych, w których współdźwięczność wychodzi poza granice słowa, np. wyraz „żołędzie” rymuje się nie z jednym, a z dwoma wyrazami – „tak będzie”.

Podział ze względu na dokładność

• dokładne – rymujące się samogłoski są takie same (np. „grało” – „leciało”);
• niedokładne – rymy nie mają identycznego zapisu (np. „tłumy” – „tabuny”).

Podział ze względu na gramatykę

• gramatyczne – mają takie same końcówki gramatyczne (np. „twoje” – „moje”);
• niegramatyczne – mają różne formy gramatyczne (np. „młody” – „wody”).

Co z niezamierzonymi rymami w prozie?

Ale zdarza się również sytuacja, gdy w tekście prozatorskim pojawia się niezamierzony rym. W takiej sytuacji uznaje się to za niezręczność stylistyczną. Powinno się zawsze zwracać uwagę, czy w tekst nie wkradła się rymowanka, a jeśli tak – przeredagować zdanie.